-
sanırım bu deney birşeyi neden yaptığımızı bilmeden ısrarla yapmamıza atıfta bulunuyor. tabiki farklı anlamlar çıkarılabilir lakin benim nacizane fikrim bu. deneye geçelim.
bir kafese 5 maymun koyulur. ortaya bir merdiven ve tepesine de iple bağlı bir salkım muz asılır. bir maymun merdivene çıkıp muza ulaşmak istediğinde dışarıdan altta kalan4 maymuna soğuk su sıkılır. her maymun aynı denemeye girişir tabi. maymunlar buz gibi soğuk su ile ıslatılır. bütün maymunlar bu denemeler sonunda ıslanmayı tecrübe etmiş olurlar. bir süre sonra muzlara hareketlenen maymun diğerleri tarafından engellenmeye başlanır.
suyu kapatıp maymunlardan biri dışarı alınıp yerine yeni bir maymun koyulur. yeni maymunun ilk yaptığı iş muzlara ulaşmak için merivene tırmanmak olur. fakat diğer dört maymun buna izin vermez ve yeni maymunu döverler.
daha sonra ıslanmış maymunlardan biri daha kafesten alınır ve yerine yeni bir maymun koyulur. ve merdivene ilk yaptığı atakta dayak yer. bu ikinci yeni maymunu en şiddetli döven ilk yeni maymundur.
islak maymunlardan üçüncüsü de değiştirilir. üçüncü yeni gelen maymunda ilk atağında cezalandırılır. ilk gelen iki maymunun yeni geleni niye dövdükleri konusunda bir fikirleri yoktur ama en şiddetli onlar dövmektedir.
son olarak da kafesteki ıslanan son maymun olan dördüncü ve beşinci de değiştirilir. tepelerinde bir salkım muz asılı olduğu halde artık hiçbir maymun merdivene yaklaşıp muzları almak için hamle yapamamaktadır.
neden almadıkları konusun da hiçbirinin fikri yoktur. ama hiçbiri muzlara yeltenmez.
insanlarda böyledir aslında çoğu şeyi neden yaptıklarını bilmezler. toplum böyle yapıyordur çünkü. toplum yapıyorsa doğru olmalıdır değil mi. -
toplumsal öğrenme ve negatif öğrenme kuramlarına yönelik maymunların kobay olarak kullanıldığı ünlü bir deneydir.
deneyin videolu anlatımı için tıklayınız yazılı anlatımsa aşağıdaki spoiler bölümündedir.
!---- spoiler ----!
deney için öncelikle, büyük bir kafesin tepesine bir salkım muz asılır ve muzlara ulaşabilmek için bir merdiven yerleştirilir. sonra, kafese beş adet maymun konulur. kafeste bulunan maymunların her biri merdivenleri çıkarak tepede asılı duran muzlara ulaşmak istediğinde, dışarıdan üzerine tazyikli su püskürtülür. tazyikli su darbesiyle merdivenden yere düşen ve sırılsıklam olan bir maymunun yerine, muzları alabilmek için bir diğeri girişimde bulunur, fakat o da aynı şekilde tazyikli suya maruz kalır. beş maymunun da peş peşe muzlara ulaşma denemeleri başarısızlıkla sonuçlanınca, maymunlar bir daha muzları almak için merdivene çıkmaya cesaret edemezler.
deneyin ikinci aşamasında, su kapatılıp maymunlardan birisi kafesten dışarı alınır ve yerine yeni bir maymun konulur. maymunun ilk yaptığı iş, koşup tepedeki muzlara ulaşmak için merdivene tırmanmak olur. fakat, kafesteki diğer dört maymun buna izin vermezler. hatta, yeni gelen maymunu bir güzel döverler. daha sonra, deneyin en başından beri kafeste bulunan maymunlardan biri daha yeni bir maymunla değiştirilir. yeni gelen bu maymun da merdivene çıkmak isteyince hemen engellenir ve diğerlerinden dayak yer. bu ikinci yeni maymunu en çok döven, ona en agresif tavrı gösterense bir süre önce ilk dayağı yiyen birinci yeni maymundur.
deneyin üçüncü aşamasında, en baştan beri kafeste bulunan maymunlardan üçüncüsü de yeni bir tanesiyle değiştirilir. üçüncü yeni maymun da merdivene çıkmaya yönelince diğerleri tarafından cezalandırılır. diğer dört maymundan yeni gelen ikisinin, en yeni gelen maymunu niye dövdükleri konusunda hiçbir fikirleri yoktur, ama yeni geleni en iştahlı dövenler de onlardır.
deneyin son aşamasında, en baştan beri kafeste bulunan maymunların dördüncü ve beşincisi de yeni maymunlarla değiştirilir. bu maymunlar da muzları almaya yeltendiklerinde, onlardan önce değiştirilmiş üç yeni maymun tarafından dövülerek yukarı çıkmaları engellenir. son tahlilde deneyciler, kafeste asılı duran o bir salkım muzu almak için artık maymunlardan hiçbirinin merdivene yaklaşmadığı sonucunu elde ederler.
!---- spoiler ----!