son yıllarda popülerlik kazanan bir olgu. kelimenin kökeni epi (üstü) + genetikten geliyor. genetiğin üstü yani. basitçe anlatmak gerekirse anne ve babadan geçen genetik materyalin(*:dna) nasıl işletileceğine dair dna üzerinde yapılan değişimler.

şöyle açıklayalım(*:uydurma bir örnektir, normalde vücut ne yediğinizi anlayıp ona göre parçalayıcı enzim üretebilir), diyelim ki bir ikiziniz var. ikiziniz hayatı boyunca et yemeyecek. siz de hayatınız boyu sadece et yiyeceksiniz. normalde klasik bilgilerimize göre vücudunuzun 50 yıl geçse bile hala daha sebze ve et tüketen enzimleri beraber, aynı miktarda salgılaması gerekiyor. ama araştırılıp bakılınca görülmüş ki, işler hiç de öyle değil.

diyetinde ete çok yer veren kişilerin etin içindeki proteini parçalayan enzimleri üreten gen bölgeleri daha aktif hale gelmiş, sebzelere özel olan enzimlerin üretimi ise azalmış. sebzeye ağırlık veren kişilerde de sebzeyi parçalayan enzimlerinin daha çok üretildiği bulunmuş.

e peki ikizinizle tamamen ayni dna'ya sahip olmanıza rağmen bu nasıl böyle olabiliyor? cevap epigenetik.

dna'nın üzerinde belli bölgelere bağlanmış çeşitli moleküller ile sağlanıyor bu durum. bir nevi dna'yı etiketliyorlar. bir gen bölgesine "sen az çalış", "sen çalışma", "sen çok çalış" gibi emirler verebiliyorlar. bazen rastgele biçimde bu işaretlenmeye rastlanırken bazen de kasıtlı olarak yapıldığı görülebiliyor. hatta şöyle ilginç bir şey paylaşayım, (bkz: prader-willi sendromu) (bkz: angelman sendromu) bu iki hastalık aynı kromozomun aynı noktasındaki silinme sonucu oluşuyor. ama ayrı ayrı hastalıklar. hasarlı geni anneden aldıysanız angelman, babadan aldıysanız prader-willi hastası oluyorsunuz. babadan aldığınız genlerin "etiketi" farklı, anneden alınanınki farklı (bkz: genomik imprinting)

işin asıl güzel kısmı ise neredeyse her genin bu şekilde etkilenebilmesi. dolayısıyla sonraki nesle aktarılabilmesi. bu heyecan verici bir olay. evrimin mekanizmalarını açıklamada bize çokça yardımı dokunan cinsten. düşünsenize anneannenizin çokça sebze yemesi sebebiyle anneniz ve siz de çok sebze yeme eğiliminde oluyorsunuz. atalarınız soğukta yaşadığı için siz de zamanla soğuğa daha adapte nesiller olabiliyorsunuz. aynı dna'ya sahip olduğunuz bireyler ile bile farklılıklar yaratabiliyorsunuz. genetik materyaliniz yaşam tarzınıza ayak uyduruyor.

gerekli genlerin daha öne çıkmasını, karşı cins tarafından daha kokay farkedilmesini sağlıyor, böylece seçilime katkıda bulunabiliyor.

şu anda popüler kanser tedavi araştırmaları tamamen bu olgu üzerine kuruluyor. mesela siz tümör oluşumunu engelleyen bir geni(*:tumor suppressor genes) epigenetiği kullanarak "aktive etmeye" çalışıyorsunuz. veya kanserlesmeye neden olan bazı genleri(*:oncogene) "söndürmeye" çalışıyorsunuz. gibi.

ayrıca hakkında makale/kaynak elinde olan varsa okumaktan zevk duyarım, ulaştırabilirse müşekkir olurum.