çölyak hastalığı

gluten enteropatisi.

buğday arpa çavdar ve bu tahılların ürünlerinde bulunan gluten proteinin emilim bozukluğudur, barsak mukoza hücreleri glutene karşı hassastır ve alerjik yanıt verir.

genellikle ek besine başlama aylarında ortaya çıkar. hayat boyu devam eder.

belirtileri:
-öne doğru çıkmış karın ve sertleşmiş kaslar
- yaşa göre düşük ağırlık - fiziksel büyüme geriliği
- kötü kokulu ishal atakları (genellikle beslenmenin hemen sonrasında)
- iştahsızlık, kusma, çomak parmak
- vitamin ve mineral eksikliklerine bağlı bulgular.

bu belirtileri göstermesi çölyak olduğunu kesin kanıtlamaz ancak uzun süre kilo alamayan ve ishali kesilmeyen bebek ve çocuklarda çölyak mutlaka düşünülmelidir.
kesin tanı barsak biyopsisi ile konulur.

düzelmesi için (daha doğrusu korunmak için) ömür boyu gluten -free (glutensiz) diyet uygulanır. bu durumda hasta buğday, çavdar, arpa ve bunlardan yapılan un, unlu besinler, hazır ürünler (hepsinin içinde var) gibi besin maddelerini kesinlikle tüketmez. az miktarda alımda tekrar belirtiler ortaya çıkacaktır. ve bu durumda çölyak krizi görülebilir.

glutensiz diyete başlamayla bulgular 24 saat gibi kısa bir sürede düzelmeye başlar, iştah açılır ve birkaç ayda ağırlık kazanımı sağlanır. ancak barsak mukozasında hasar görmüş alanların düzelmesi 6 ayı bulur.

ilk tanı koyulduğunda mukoza hasarına bağlı olarak çölyak yanında laktoz intoleransı da gelişebilir. glutensiz diyetin yanına geçici laktozsuz diyet önerilir. (genellikle tedaviye başladıktan 2-3 hafta sonra süt tolere edilebilir)

2 yaşın altında tanı alan ve biyopside kesin çölyak tanısı koyulmayan çocuklara gluten challenge yapılır.
challenge kapsamında çocuk 2 yıl glutensiz diyet yapar. 2 yılın sonunda 6 ay boyunca diyetine yavaş yavaş gluten eklenir. ve tekrar biyopsi yapılır. bunun sonucu pozitifse ömür boyu çölyak diyetine geçer.

-
yaşam boyu glutensiz ürün kullanılmalı, bu demek oluyor ki sağlıklı bir insanın yediği -hazır- ürünlerin hiçbirini yiyemez çölyaklı. hepsinde gluten var. içerisinde un-kepek vs bulunmayan bir yemek (unsuz-ekmeksiz köfte diyelim mesela buna) özel olarak yapılsa ancak bu normal köftelerin pişirildiği ızgarada pişirilse bile bulaşan az miktardaki gluten kişinin çölyak krizi yaşamasına sebep olabilir.

sadece besinler değil bir çok malzemede de gluten bulunuyor, makyaj malzemelerinin bir kısmı, kremler ve kağıt bardaklar gibi malzemelerde de gluten bulunuyor. bu yüzden çölyaklılar çok dikkatli olmak zorunda kalıyor.

son yıllarda türkiyede de gluten-free ürün sayısı arttı. glutensiz un la başlayan süreç; glutensiz makarna, bisküvi kek gibi çeşitlenerek gelişti. ve bazı yerlerde glutensiz restoran ve pastaneler bile açıldı. bu sevindirici. ancak daha çok yolumuz var bu konuda.