toplumsal öğrenme ve negatif öğrenme kuramlarına yönelik maymunların kobay olarak kullanıldığı ünlü bir deneydir.

deneyin videolu anlatımı için tıklayınız yazılı anlatımsa aşağıdaki spoiler bölümündedir.

!---- spoiler ----!

deney için öncelikle, büyük bir kafesin tepesine bir salkım muz asılır ve muzlara ulaşabilmek için bir merdiven yerleştirilir. sonra, kafese beş adet maymun konulur. kafeste bulunan maymunların her biri merdivenleri çıkarak tepede asılı duran muzlara ulaşmak istediğinde, dışarıdan üzerine tazyikli su püskürtülür. tazyikli su darbesiyle merdivenden yere düşen ve sırılsıklam olan bir maymunun yerine, muzları alabilmek için bir diğeri girişimde bulunur, fakat o da aynı şekilde tazyikli suya maruz kalır. beş maymunun da peş peşe muzlara ulaşma denemeleri başarısızlıkla sonuçlanınca, maymunlar bir daha muzları almak için merdivene çıkmaya cesaret edemezler.

deneyin ikinci aşamasında, su kapatılıp maymunlardan birisi kafesten dışarı alınır ve yerine yeni bir maymun konulur. maymunun ilk yaptığı iş, koşup tepedeki muzlara ulaşmak için merdivene tırmanmak olur. fakat, kafesteki diğer dört maymun buna izin vermezler. hatta, yeni gelen maymunu bir güzel döverler. daha sonra, deneyin en başından beri kafeste bulunan maymunlardan biri daha yeni bir maymunla değiştirilir. yeni gelen bu maymun da merdivene çıkmak isteyince hemen engellenir ve diğerlerinden dayak yer. bu ikinci yeni maymunu en çok döven, ona en agresif tavrı gösterense bir süre önce ilk dayağı yiyen birinci yeni maymundur.

deneyin üçüncü aşamasında, en baştan beri kafeste bulunan maymunlardan üçüncüsü de yeni bir tanesiyle değiştirilir. üçüncü yeni maymun da merdivene çıkmaya yönelince diğerleri tarafından cezalandırılır. diğer dört maymundan yeni gelen ikisinin, en yeni gelen maymunu niye dövdükleri konusunda hiçbir fikirleri yoktur, ama yeni geleni en iştahlı dövenler de onlardır.

deneyin son aşamasında, en baştan beri kafeste bulunan maymunların dördüncü ve beşincisi de yeni maymunlarla değiştirilir. bu maymunlar da muzları almaya yeltendiklerinde, onlardan önce değiştirilmiş üç yeni maymun tarafından dövülerek yukarı çıkmaları engellenir. son tahlilde deneyciler, kafeste asılı duran o bir salkım muzu almak için artık maymunlardan hiçbirinin merdivene yaklaşmadığı sonucunu elde ederler.

!---- spoiler ----!