bm insan hakları evrensel bildirgesi

madde 1
tüm insanlar özgür; onur ve haklar bakımından eşit doğar. akıl ve vicdanla donatılmış olup birbirlerine karşı bir kardeşlik anlayışıyla davranır.

madde 2
herkes; ırk, renk, cinsiyet, dil, din, siyasal ya da başka bir görüş, ulusal ve toplumsal köken, doğuş ya da benzeri başka bir statü gibi herhangi bir ayrım gözetilmeksizin bu bildirgede ileri sürülen tüm hak ve özgürlüklere sahiptir.

ayrıca ister bağımsız olsun, ister vesayet altında ya da kendi kendini yönetmeyen bir ülke olsun, ister başka bir egemenlik sınırlaması altında bulunsun, bir kimsenin uyruğunda bulunduğu ülke ya da alanın siyasal, hukuksal ya da uluslararası statüsüne dayanarak hiçbir ayrım gözetilemez.

madde 3
herkesin yaşama ve kişi özgürlüğü ve güvenliğine hakkı vardır.

madde 4
kimse, kölelik ya da kulluk altında tutulamaz; kölelik ve köle ticareti her türüyle yasaktır.

madde 5
hiç kimseye işkence ya da zalimce, insanlık dışı ya da onur kırıcı davranış ve ceza uygulanamaz.

madde 6
herkesin, nerede olursa olsun yasa önünde bir kişi olarak tanınma hakkı vardır.

madde 7
herkes yasa önünde eşittir ve ayrım gözetilmeksizin yasa tarafından eşit korunma hakkı vardır. herkes, bu bildirgeye aykırı herhangi bir ayrımcılığa ve ayrım kışkırtıcılığına karşı eşit korunma hakkına sahiptir.

madde 8
herkesin anayasa ya da yasayla tanınmış temel haklarını çiğneyen eylemlere karşı yetkili ulusal mahkemeler eliyle etkin bir yargı yoluna başvurma hakkı vardır.

madde 9
hiç kimse keyfi olarak yakalanamaz, tutuklanamaz ve sürgün edilemez.

madde 10
herkesin, hak ve yükümlülükleri belirlenirken ve kendisine herhangi bir suç yüklenirken tam bir eşitlikle bağımsız ve yansız bir mahkeme tarafından hakça ve açık bir yargılanmaya hakkı vardır.

madde 11
1. kendisine bir suç yüklenen herkesin, savunması için gerekli olan tüm güvencelerin tanındığı bir açık yargılanmayla yasaya göre suçluluğu kanıtlanana değin suçsuz sayılma hakkı vardır.
2. hiç kimse işlendiği sırada ulusal ya da uluslararası hukuka göre bir suç oluşturmayan herhangi bir eylem ya da kusurdan dolayı suçlu sayılamaz. kimseye suçun işlendiği sırada uygulanabilecek olan cezadan daha ağır bir ceza verilemez.

madde 12
kimsenin özel yaşamı, ailesi, konutu ya da haberleşmesine keyfi olarak karışılamaz, şeref ve adına saldırılamaz. herkesin, bu tür karışma ve saldırılara karşı yasa tarafından korunma hakkı vardır.

madde 13
1. herkesin bir devletin sınırları içinde yer değiştirme ve oturma özgürlüğüne hakkı vardır.
2. herkes, kendi ülkesi de dahil, herhangi bir ülkeden ayrılma ve ülkesine dönme hakkına sahiptir.

madde 14
1. herkesin, zulüm altında başka ülkelere sığınma ve sığınma olanaklarından yararlanma hakkı vardır.
2. gerçekten siyasal nitelik taşımayan suçlardan ya da birleşmiş milletlerin amaç ve ilkelerine aykırı eylemlerden doğan kovuşturma durumunda bu haktan yararlanılamaz.

madde 15
1. herkesin bir uyrukluğa hakkı vardır.
2. kimse keyfi olarak uyrukluğundan yoksun bırakılamaz. kimsenin uyrukluğunu değiştirme hakkı yadsınamaz.

madde 16
1. evlenme çağındaki erkeklerle kadınların, ırk, uyrukluk ya da din bakımından sınırlamalar yapılmaksızın evlenmeye ve bir aile kurmaya hakkı vardır. evlenirken, evlilik sırasında ve evliliğin bozulmasına ilişkin hakları eşittir.
2. evlenme bağıtı, ancak istekli eşlerin özgür ve tam oluruyla yapılır.
3. aile, toplumun doğal ve temel birimidir ve toplum ve devlet tarafından korunur.

madde 17
1. herkesin, tek başına ya da başkalarıyla birlikte, mülkiyet vardır.
2. kimse keyfi olarak mülkiyetinden yoksun bırakılamaz.

madde 18
herkesin düşünce, vicdan ve din özgürlüğü vardır. bu hak, din inancını değiştirme özgürlüğünü ve din ya da inancını, tek başına ya da topluca ve açık ya da özel olarak öğretme, uygulama, tören ve ibadet yoluyla açıklama özgürlüğünü içerir.

madde 19
herkesin görüş ve anlatım özgürlüğüne hakkı vardır. bu hak, karışmasız görüş edinme ve herhangi bir yoldan ve hangi ülkede olursa olsun bilgi ve düşünceleri arama, alma ve yayma özgürlüğünü içerir.

madde 20
1. herkes, barışçı bir şekilde toplanma ve dernek kurma hakkına sahiptir.
2. hiç kimse, bir derneğe girmeye zorlanamaz.

madde 21
1. herkes, doğrudan ya da özgürce seçilmiş temsilciler aracılığıyla ülkenin yönetimine katılma hakkına sahiptir.
2. herkesin, ülkesinin kamu hizmetlerinden eşit olarak yararlanma hakkı vardır.
3. halkın iradesi, yönetim otoritesinin temelidir. bu irade, genel ve eşit, gizli ve özgür oya dayalı dönemsel ve gerçek seçimlerle belirtilir.

madde 22
herkesin bir toplum üyesi olarak, toplumsal güvenliğe hakkı vardır. ulusal çaba ve uluslararası işbirliği yoluyla ve her devletin örgüt ve kaynaklarına göre herkes onur ve kişiliğinin özgür gelişmesinin ayrılmaz bir üyesi olarak ekonomik, toplumsal ve kültürel haklarının gerçekleşmesi hakkına sahiptir.

madde 23
1. herkesin çalışma, işini özgürce seçme, adil ve elverişli koşullarda çalışma ve işsizliğe karşı korunma hakkı vardır.
2. herkesin herhangi bir ayrım gözetilmeksizin eşit iş için eşit ücrete hakkı vardır.
3. herkesin kendisi ve ailesi için insan onuruna yaraşır ve gereğinde başka toplumsal koruma yoluyla desteklenmiş bir yaşam sağlayacak adil ve elverişli bir ücrete hakkı vardır.
4. herkesin çıkarını korumak için sendika kurma ya da sendikaya üye olma hakkı vardır.

madde 24
herkesin, iş saatlerinin makul ölçüde sınırlandırılması ve ücretli dö-nemsel tatiller dahil, dinlenme ve boş zaman hakkı vardır.

madde 25
1. herkesin, kendisi ve ailesinin sağlık ve refahı için beslenme, giyim, konut ve tıbbi bakım hakkı vardır. herkes; işsizlik, hastalık, sakatlık, dulluk, yaşlılık ve kendi denetiminin dışındaki koşullardan doğan geçim sıkıntısı durumunda güvenlik hakkına sahiptir.
2. analar ve çocukların özel bakım ve yardım hakları vardır. tüm çocuklar, evlilik içi ya da dışı doğmuş olmalarına bakılmaksızın, aynı toplumsal korumadan yararlanır.

madde 26
1. herkes, eğitim hakkına sahiptir. eğitim, en azından ilk ve temel eğitim aşamasında parasızdır. ilköğretim zorunludur. teknik ve mesleksel eğitim herkese açıktır. yüksek öğrenim yeteneğe göre herkese eşit olarak sağlanır.
2. eğitim, insan kişiliğini tam geliştirmeye ve insan haklarına ve temel özgürlüklere saygıyı güçlendirmeye yöneliktir. eğitim, tüm uluslar, ırklar ve dinsel gruplar arasında anlayış, hoşgörü ve dostluğu özendirir ve birleşmiş milletlerin, barışın korunması yolundaki etkinliklerini daha da geliştirir.
3. ana babalar, çocuklarına verilecek eğitimi seçmede öncelikle hak sahibidir.

madde 27
1. herkes, toplumun kültürel yaşamına özgürce katılma ve sanattan yararlanma ve bilimsel gelişmeye katılarak, yararlarını paylaşma hakkına sahiptir.
2. herkes, yaratıcısı olduğu bilim, yazın ve sanat ürünlerinden doğan manevi ve maddi çıkarlarının korunması hakkına sahiptir.

madde 28
herkes, bu bildirgede öngörülen hak ve özgürlüklerin tam olarak gerçekleşeceği bir toplumsal ve uluslararası düzen hakkına sahiptir.

madde 29
1. herkesin, kişiliğinin özgürce ve tam gelişmesine olanak veren topluma karşı ödevleri vardır.
2. herkes, hak ve özgürlüklerini kullanırken, ancak başkalarının hak ve özgürlüklerinin tanınması ve bunlara saygı gösterilmesinin sağlanması ve demokratik bir toplumda genel ahlak ve kamu düzeniyle genel refah gereklerinin karşılanması amacıyla yasayla belirlenmiş sınırlamalara bağlı olabilir.
3. bu hak ve özgürlükler, hiçbir koşulda birleşmiş milletler’in amaç ve ilkelerine aykırı olarak kullanılamaz.

madde 30
bu bildirgenin hiçbir hükmü, herhangi bir devlet, grup ya da burada ileri sürülen hak ve özgürlüklerden herhangi birinin yokedilmesini amaçlayan herhangi bir etkinlikte ve eylemde bulunma hakkını verir biçimde yorumlanamaz.