artık sadece diğer bir eseri taklit ederek ortaya 'yeni' bir şeyler çıkaran 'romantik' edebiyatın ilk ve en çarpıcı örneklerinden carmên'i okudunuz mu?

bu kitabı robinson crusoe, monte cristo kontu ve sefiller gibi şaheserlerle aynı kefeye koyan; yalnızca türünün ilk örneği olması değil, edebiyatın en büyük alanlarından birine adeta bir gedik açıp heyecanla doğuya akın eden altın arayıcıları gibi birçok yetenekli, yeteneksiz edebiyatçıya yol göstermesi, açılan bu gedikten geçip bir sürü iyi, kötü eser vermelerini sağlamasıdır. kastedilmek istenen, belki de bu alanda okuduğunuz her on eserin beşi 'carmên' sayesinde vardır. edebiyat taklitten ibaret değildir elbet, ancak gedikler her daim önemlidir.

bir roman olarak misalen 'monte kristo kontu' kadar ünlü olmamasının sebeplerinden en başta geleni oldukça kısa olmasıdır bana sorulacak olursa. zira anlatılan hikaye bin sayfaya yayılıp her karakterin en ince ruhsal ayrıntıları okuyucuya ayrı ayrı gösterilebilir, okuyucunun bir iki saat içinde kitaptan kopması yerine, günlere varabilecek süreç ile karakterlere -özellikle carmên'e- daha sıkı bağlanması sağlanabilirdi. bunun yerine 'vurup geçen' bir kitap yazmak isteyen prosper mêrimêê acaba daha farklı bir kurgu kullanabilir miydi bilmiyorum; kitap bu haliyle oldukça 'dramatik' olan sonu haricinde pek vurucu değil, aksine uzun bir romanın giriş kısmı gibi. hatta bazı karakterlere sadece dokunup geçilmesi bir okuyucu olarak beni meraklandırmakla kalmayıp üzdü de.

kitapta üç bölümde anlatılan hikayeye, çingene dilinin ince ayrıntılarının sunulduğu dördüncü bir bölüm eşlik eder, yalnızca 3-5 sayfa süren ve yeterince anlayabilmek için kitabı ana dilinde okumanın elzem olduğu bu bölüm, tanzimat edebiyatçılarının kitaplarına ekledikleri son notları andırır.

kitabın ilk bölümü, bir amaç uğruna seferde olan kahramanımızın yolda bir hayduda denk gelmesi ile başlar ve bu haydudu geceyi geçirecekleri handa tüm ayrıntılarıyla tanımak istemesi ile tamamlanır. kahramanımız, tanıştığı kişinin tekin olmadığını daha ilk anda anlamış ancak ondan zarar görebileceği konusunda hiçbir endişeye kapılmamış ve hatta yardımcısı tarafından 'bu adamın kim olduğunu biliyor musun sen?' minvalinde uyarılması da kahramanımız üzerinde herhangi bir şüpheye mazhar olmamıştır.

ikinci bölüm yine kısadır ve bizi tamamıyla üçüncü bölüme hazırlar. haydudu daha yakından tanıma fırsatı bulan kahramanımız onunla arkadaşlığını iyice pekiştirmiş ve birçok efsanevi olayı barındıran hikayesine kulak kesilmiştir.

don jose'nin bizzat kendi ağzından carmên ile olan aşkını ve bu aşkın yol açtıklarını dinlediğimiz üçüncü bölüm, kitabın en uzun bölümüdür de. bir solukta okunabilecek bu 'uzun' kısım, iyi bir dinleyici iseniz ve konsantrasyonunuz da yerinde ise sizi birçok duygu arasında sefer ettirip anlık durumunuzu hastalığının son raddesinde bir bipolar gibi yerden tavana çarptırabilir.

carmen bir roman olarak 'her ne kadar' ünlü olmasa da, georges bizet'in onu dört perdelik bir opera eserine dönüştürmesi ve ilk kez 1875 yılının neşeli bir bahar akşamında pariste sergilemesi ile bilinirlik anlamında adeta aya yükselir. dünyanın birçok noktasında halen, her sene sergilenmeye devam edilen bu eser, gelmiş geçmiş en bilinir opera eserlerinden birisi olması bir yana; nice genç kadının gönlünde yatan muhteşem bir aşkın ideal olmaya en uzak sonuna sahip olmasından, en çok hüzünlendirenlerinden biridir de.

yerinde bir çingene olan karakteri olan carmên vurdumduymaz tavrı ve aşığına çektirdikleri, sonunda aşığından buldukları bakalım sizi ne derece etkileyecektir.