temel gayesi yerel-merkez ilişkilerinde merkeze bağlı "kapı kullarının" dolayısı ile merkezin her daim güçlü olması ve savaş şefliği makamının peşi sıra doğan, miras şeklinde devam eden belirli kesimin yönetsel alanda devlete yani padişahın iradesine karşı güç oluşturabilmesinin önüne geçmek için annesi-babasından küçük yaşta koparılmış, akrabası, mirası, kayıracağı yakını olmayan kişilerden padişaha sadık askerler ve idareciler yetiştirmek için yapılan uygulama.

küçük yaşta erkek çocuklarının asker olarak yetiştirilmek üzere toplanması ilk olarak osmanlı’da görülmemiştir. moğol hükümdarları, savaşta ele geçirilen veya ailelerinden satın alınılan çocukları askerlik için eğitirlerdi bu gelenek hindu kökenliydi. rusların da buna benzer uygulamaları olduğu bilinmektedir.

ilk olarak orta-doğu islam devletlerinde başlayan, sarayda ve devlet hizmetlerinde kullanılmak üzere gençler yetiştirilmesi yöntemi olan kul sistemi, osmanlı devlet yönetiminde etkin olarak kullanılmıştır. osmanlı devletiyle aynı dönemlerde memlukler de kul sistemini geniş ölçüde kullanmışlardır. osmanlı kul sisteminde; savaş esirleri, para ile satın alınanlar, devlet hanedanları ve beylerin rehin gönderdikleri çocuklar ve devşirme usulü ile toplanan çocuklar esas teşkil ederdi.

devşirme düzeni, kul sisteminin bir uzantısı ve osmanlıların yeni anlamlandırdığı bir biçimidir. ı.beyazıd döneminden itibaren kullara, devşirmeden gelen çocuklar katılmaya başlamıştır. gayrimüslim tebaadan toplanan çocuklara farsça’da beşte bir anlamına gelen pençik oğlanı denirdi. yeniçeri ocağının kuruluş aşamasında başlıca kaynağını oluşturan bu kavram, savaşta ele geçirilen esirlerin, ganimetin beşte birinin devlete verildiği bir nevi vergi düzeninin adıydı.

devşirmeler bilindik anlamıyla köle değillerdi. devşirme oğlanı diye adlandırılan gençler pençik oğlanının devamı olarak görülmekle beraber devşirmelerin pençik oğlanlarından miras bırakabilmek gibi temel bir farkı vardı. öyle ki ileride yeniçeri olmaya hak kazanan bu devşirme oğlanları “tanrı’nın yeryüzündeki gölgesi” nin ailesinden sayılacak, tanrının kulu olarak onurlandırılacaklardır.

uzun bir süre devşirmeler seçilirken dikkat edilen, ilginç sayılabilecek kriterler;

-türk çocukları seçilmez,
-bosnalıların istisnasıyla gayrimüslimler seçilir,
-ailenin en büyük çocuğu seçilir, 10-20 yaş aralığında çocuklar alınır,
-iki erkek çocuğu olanlardan sadece birisi, gösterişli olanı alınır,
-yetim çocuklar aç gözlü ve terbiyeleri yetersiz olur diye alınmaz,
-sığırtmaç ve çobanlık yapanlar yeterli terbiye almadıkları gerekçesiyle alınmaz,
-kel, köse, çok uzun ve kısa boylu çocuklar seçilmez,
-istanbul’da yaşamış, sanat ehli olan çocuk alınmaz, hizmetten geri kalırlar.

kaynaklar :
(bkz: devlet-i aliyye - halil inalcık)
(bkz: türkiye teşkilat ve idare tarihi - ilber ortaylı)
(bkz: yeniçeri ocağı tarihi ve yasaları - orhan sakin)
(bkz: yeniçeriler - godfrey goodwin)