şubat'ın ikinci haftasında (genelde 13-14-15 şubat) aleviler tarafından üç gün tutulan oruç. bu dönemde oruç kaynaklı hiç bir dayak, darp, cinayet, davul, hakaret, küfür, çarşı-pazar alışverişi, iftar-sahur programı, iftar menüleri, orucu bozan şeyler temalı tv programları vb. olmadığı için, aleviler dışında varlığı bile pek bilinmeyen bir ibadettir.

aleviler üç gün güneş doğduktan batana kadar hızır için oruç tutarlar. son günün akşamında ise kendi evlerinde veya cem evlerinde buluşup cem tutarlar. sonraki gün ise dileyen ve maddi gücü yetenler kurban keserler. bu kurban etinin dışında kendi pişirdikleri ve farklı farklı adlandırmaları olan bir çeşit böreği lokma niyetine komşular ile paylaşırlar. başka bir ritüel de -şimdi pek yapılmasa da- üç gece mutfakta bir tepside un serilmesidir. inanışa göre, hızır o evi ziyaret ederse una el basıp işaret bırakacaktır. bu da hane halkına bereket ve şans getirecektir.

bütün bu ibadet süreci hızır'ı çağırmak, onu onurlandırmak içindir. hızır için peygamber, yarı-peygamber, eren, derviş, evliya, ulu vb gibi sıfatlar kullanılsa da, alevi-bektaşi felsefesine ve dersim civarındaki kızılbaş ritüellerine bakıldığında hızır çok-tanrılı inanış döneminden miras kalmış fakat hala milyonlarca inananı bulunan mitolojik bir tanrıdır.öyle ki, bir sohbette hızır'ın ismi geçince aleviler sağ işaret parmağını öpüp alınlarına götürürler. bu hareket hızır'a saygı anlamını taşır. hızır orucu anadolu, mezopotamya ve balkanlarda tarih ve uygulamadaki bazı ufak değişikliklerle beraber var olmaya devam etmektedir.

inanışa göre, hızır -başka bir deyişle ASPARÊ ASTORÊ QIRI (zazaca: bozat'ın süvarisi / bozatlı hızır) - atına biner. diyar diyar dolaşır. yardıma muhtaç, çaresiz, kötü durumda olan insanlara gizlice yardım eder. "hızır gibi yetişmek" deyimi buradan gelmektedir. alevi ailelerde özellikle yaşlıların çoğunun hızır hikayeleri vardır "...işte o anda hızır'ın geldiğini hissettim" diye devam eden. hızır insan ayrımı yapmaz. herkese yardım eder. öyle ki, aşiretlerin oruç günleri arasında farklılıklar vardır. bunun sebebi karda, kışta, o yaşlı haliyle hızır'ın tüm aşiretleri bir anda ziyaret edemeyeceği düşüncesidir. o nedenle bazı yerlerde böyle bir düzenleme vardır.

gurbete gönderilen eş, okumaya gönderilen çocuk, ameliyata giren hasta, ev kredisi çeken işçi, yeni doğmuş çocuk hepsi hızır'a emanettir. "hızır yoldaşın olsun" denir hepsine.

hızır iyiliktir, güzelliktir, barıştır, mazlumdan yanadır, direnenden yanadır, boyun eğmeyenin, dara düşenin dostudur.

"hayır"lar saf ola, şerler def ola
hızır yardımcımız ola
gerçeğin demine hû!


bozatlı hızır - kardeş türküler
üryan hızır semahı - nilüfer sarıtaş
ya xızır - mikail aslan
bozatlı hızır - canan çal