karakter aşınması - 'yeni kapitalizmde işin kişilik üzerindeki etkileri' - richard sennett

yeni ekonomik düzenin büyülü sözcüğü "değişim"in doğası nedir? insanlara nasıl yansıyor?

her zaman kısa vadeye endeksli bir ekonomide kişi nasıl kalıcı değer ve hedeflere sahip olabilir?

her an parçalanan veya sürekli yeniden yapılanan kurumlarda, kişi kendi kimliğini ve yaşam öyküsünü nasıl oluşturabilir?

"küreselleşme" olgusunu makro düzeyde inceleyen birçok kitap yayımlandığı halde, bu sürecin mikro düzeyi, "insan karakteri üzerindeki etkileri" pek az incelendi.

sosyolog richard sennett; "karakter aşınması"nda bunu yapıyor:

yıllardır yaptığı araştırmaların sonuçlarına göre sermayenin, günümüz ekonomisinin bütün dünyaya yayılmış dalgalı denizlerinde "hızlı kâr"ın dışında başka bir amacı yok; şirketlerini piyasadaki anlık değişimlere müdahale edecek biçimde esnekleştirip, yeniden yapılandırıyor.

kişilerden sürekli kendisini yenilemesini,
seyyar olmasını,
risk almasını,
rekabet becerisini geliştirerek yırtıcı bir karakter edinmesini,
takım çalışmasında uyumlu olmasını bekliyor.

ancak eski kapitalizmin rutin ve monoton yapısına karşı savunulan bu politikaya yakından bakıldığı zaman sadece eski iktidar yapılarının rengini değiştirdiği görülüyor:

çalışanlar için esnekliğin anlamı ise yaşam boyu iş güvencesinin yok olması;
sürekli iş ve şehir değiştirerek yön duygusunu yitirmek;
istikrarlı işlerin yerini geçici projelere bırakması ve bir işten diğerine, dünden yarına sürüklenen yaşam parçacıklarından beslenen, rekabetin körüklediği "güvensizlik" ve "kayıtsızlık" duygusu...

ve bir de "karakter aşınması"...

oysa insan karakteri, duygusal deneyimlerimizin uzun vadeli olması ve başkalarıyla girdiğimiz ilişkilere yüklediğimiz etik değerler üzerinden gelişir.

karakter;
"içsel bütünlük", "ilişkilerde karşılıklı bağlılık ve uzun vadeli bir hedef" için çaba harcamak biçiminde kendini gösterir. "yeni kapitalizm" ise; güvenmeyi, bağlanmayı ve uzun vadeli planlar yapmayı kârlı bulmaz, reddeder.

sennett; "karakter aşınması"nda gelişmiş bilgisayarlarla üretilen ekmeğin kalitesinden çok, ekmeği yiyenlerin hayatına bakıyor ve soruyor:

"bu sistem insanın yaşamına değer ve anlam katıyor mu?"

ve ekliyor: "değişim, kitlesel ayaklanmalarda değil; ihtiyaçlarını birbirleriyle paylaşan insanların arasında, toprakta yeşerir. insanları birbirleri için kaygılanmaz hale getiren bir rejimin, meşruiyetini uzun süre koruyamayacağından eminim."

"sennett ikna edici bir biçimde, işçilerin gittikçe daha fazla yaşadığı güvensizliğin ahlâki bir kimliğin oluşmasını imkânsız kıldığını savunuyor... 'karakter aşınması' keskin ampirik gözlemin ve yoğun etik tartışmaların mükemmel bir sentezi." (richard rorty, stanford üniversitesi)

"sennett'in, okurun içine işleyen çarpıcı kitabı esnek ve istikrarsız istihdama geçişi ele alıyor... yazar, şirketlerin ambalajlarının şıklaşırken hainleşmesi meselesini değerlendirmemizi istiyor."
(robert m. solow, massachusetts teknoloji enstitüsü)