mulholland dr. - david lynch

birkaç david lynch filmi izleyen insanlar, yönetmenin tarzını anlayabiliyor. filmlerini değil belki ama tarzını. örneğin ilk lost highway'i izledim. hiçbir şey anlamadım. sonra üzerine yazılar okuyunca, filmin konusunu, vermek istediği alt mesajları anlayabildim. şimdi lost highway'i bir daha izlesem zevkle izleyeceğim, çünkü vermek istediği mesajları biliyorum.

mulholland dr. da böyle oldu. izlerken bir yandan kendi kendime sorular sordum, "bu kadın kim?" "burada ne işi var?" "bu yönetmen kim? hikayedeki rolü ne?" vs. vs. sonra baktım hiçbir çıkarım yapamıyorum, arkama rahatça yaslandım. dedim bari filmin tadını çıkarayım, nasılsa film bitince hiçbir şey anlamamış olacağım, yine internetten üzerine yazılar okuyarak filmi anlayabileceğim. ve eminim en az bir david lynch filmi seyretmiş bir kişi, bir sonraki filmlerinde aynı fikirlere kapılıyordur.

o yüzden, örneğin bu filmde konuyu anlama, kurguyu ortaya koyma gibi analizler yerine ben, film içindeki bazı sahnelere, detaylara odaklanıyorum. ve böylece yönetmenin istediğini yapmış oluyorum. filmlerinin düşük puan almasının sebebi de bu bence. çoğunluk filmi anlamaya geliyor, ama yönetmenin amacı anlatmak değil.

örneğin şu meşhur canavar sahnesi. ilk izlerken, veya daha sonra üzerine düşünürken, şu sahnenin konu bütünlüğüyle, kurguyla, ana karakterlerin dertleriyle, onların hikayesiyle hiçbir ilgisi yok. ama şu küçük sahne, aslında diğer filmlere ders verici nitelikte. başka filmlerde, konu bütünlüğünü bozan sahneler gördüm mü çok moralimi bozar, daha film bitmeden önyargılar oluşturur. ama bu filmde bu sahne o kadar güzel verilmiş ki. bir gizem filminin veremeyeceği bir gizem barındırıyor, bir korku filminin veremeyeceği güçte bir korku veriyor.

örneğin. bu sahneyle ilk karşılaştığımızda hiçbir şey anlamıyoruz. bu adamlar kim, bunların ana hikaye ile ne bağlantısı var diyoruz. adamlardan biri diğerine kabusunu anlatıyor. aslında başka filmlerde böyle saçma küçük sahneler oluyor. hani saçma küçük diyaloglar olur, sonra o karakterlerden biri ana hikayeye destek olur, diğeri de sırf filmde süre uzun olsun diye diyalogta yer almış alakasız bir adamdır. bu filmde de aynısını bekliyoruz. ikisinden biri, veya ikisi de hikayeye yardımcı rol alacaklar, ama şu anki diyalog tamamen çöp, süre geçsin diye düşünüyoruz. sonra adamlardan biri diyor, "hadi senin şu kabusunla yüzleşelim." işte buradan sonra şu küçük hikaye acayip gizemli oluyor. "o zaman bu sahne önemliymiş ya" diye düşünüyoruz.

adamlar kafenin arkasına gidiyorlar. bu arada, adamlardan biri kabustan bahsetti. duvarın arkasında bir canavar varmış. burada yine dalga geçiyoruz aslında, bu korku filmi değil bir şey değil, ne diye bu sahne var diye. işte burada yönetmenin ustalığı öne çıkıyor bence. bir korku filmi olsa, ona göre izleriz bu sahneyi, gardımızı ona göre alırız, o bakış açısıyla izleriz. hatta belki gözlerimizi kısarız falan, "jump scare" bekleriz. ama mulholland dr. böyle bir film değil. gardımızı indiriyoruz. ve, canavar çıkıyor! kabusu anlatan adam yere düşüyor.(büyük ihtimal ölüyor). ve canavar göründüğü gibi kayboluyor. işte şu küçük sahne, filmin tonunu inanılmaz etkiliyor. daha sonradan film hakkında okunursa, canavar kötülükleri temsil ediyormuş, yere kapanan adam naomi watts'ı temsil ediyormuş vs. vs. anlayabiliriz ama şu küçük sahne, ana hikayeden kopuk şu sahne, filmin rüya-kabus-gerçek üçgeninde geçen havasını çok iyi oturtuyor.

bir başka sahne de betty'nin hollywood filmi çekimleri için deneme sahnesi. örneğin şu sahne, beni inanılmaz rahatsız etti. ilk başta neden anlamadım. özellikle o yaşlı adamın betty'e kestiği rol, bana acayip gerçekçi geldi. sanki o doğaçlamayı bir kenara bırakıp, o an gerçekten betty'i yatağa atmak istiyor gibi, sanki betty'nin rızası olmasa bile buna kalkışacak gibi. david lynch filmleri zaten uykuyla uyanıklık arası bir kafa yapıyor izleyicide. sanki bir kabus görmüşsün de yeni uyanmışsın hissi, veya bir şey yaşamışsın ancak onu dün gece rüyada mı gördün yoksa gerçekte olmuş muydu hissi. aynı iç rahatsızlığını bu sahnede yaşadım. daha sonra üzerine okuduğumda farkettim ki, filmin vermek istediği alt mesajlardan birisi de hollywood'a büyük ideallerle gelen genç kızların afedersiniz hollywood pezevenkleri tarafından kullanılıp bir kenara atılmasıymış.

şimdi düşünüyorum. david lynch bir eleştiri yapmak istiyor hollywood'a karşı. demek istiyor ki, "hollywood, sen genç kızların hayatlarını sömürüyorsun. öyle iğrenç bir sistem haline gelmişsin ki güzel genç kızlar rita hayworth olmak için geliyorlar, ama sen onları kullanıp bir kenara atıyorsun. prodüktörlerin, yönetmenlerin, yapımcıların onları filmlerine davet etmeden önce yataklarına davet etmesine sesini çıkarmıyorsun." ve bunun gibi bir takım eleştiriler. eğer bunu doğrudan yapmış olsaydı, eminim bu film çok fazla kötülenirdi. belki çok bariz bir eleştiri beni bile olayın inandırıcılığından alıkoyabilirdi.

ama böyle bir eleştiriyi filme yedirmek, rita ismini ana karakterlerden birine vermek, yukarıda bahsettiğim yedi dakikalık videoda seyircide bu hisleri uyandırmak, ve son kılıç darbesi olarak tüm bu eleştirileri, yalnızca film üzerine detaylı araştıranların farkedebileceği şekilde vermek.. işte bu dehadır.

şu sahneyi izlerken, aklınızda yukarıdaki david lynch eleştirileri olsun, oyuncuların kullanılıp bir kenara atılmasına dair. filmi ilk izleyen bir kişi bu sahneyi görünce, "ne saçma, şarkıyı söyleyen kadın düşüyor, şarkı devam ediyor." diye düşünebilir. ama filmin eleştirilerini okuyup, bir daha izleyen bir kişi, kadının "araç" yani aktris olduğunu, şarkının ise bir "sinema filmi" olduğunu, ve şarkının, şarkıcı olsun olmasın devam edeceğini(bir nevi "nothing stops this train") anlayabilir.

eğer ben, entelektüel olmayan sıradan bir izleyici olarak bu filmi izleyip, üzerine hakkındaki çıkarımlarını okuyup, daha sonra bu sahneleri bir daha bu çıkarımları düşünerek ele alabiliyorsam, bence ben o yönetmenin sanatkarlığına da tanıklık ediyorum demektir.