prokaryot canlılarda bulunan, genlerin nasıl/neye göre kendilerini ifade edeceklerini (eksprese olmak) düzenleyen, içinde eksprese edilecek genin şifresi de bulunan yapı. genelde lac operonu ve trp operonu adı verilen örnekler üzerinden anlatılır.

lac operonu denilen yapı laktaz denen, laktozu parçalayan bir enzimi sentezler.

genin regülatör denen kısmı, enzimin ne zaman sentezleneceğini söyleyen kısımdır. üzerinde laktoz ve glukozu bağlayan bir protein vardır(*:regülatör protein).

bu protein, ortamda laktoz yoksa, genin ifade edilmesini sağlayacak olan rna polimerazın dna'ya bağlanmasını engeller. laktoz yoksa, laktoz parçalayan enzime de gerek yok.

eğer ortamda laktoz varsa, bu proteine gelip bağlanır. bu bağlanma sonucunda dna, rna polimerazın bağlanıp rna'yı sentezleyebileceği hale gelir. ve dna, anlamlı bir rna zincirine dönüşür. o zincir de proteine çevrilir. ortamda laktoz varsa, parçalayan enzimi de sentezlenir.

enzimin sentezlenmesinin ardından proteine bağlanan laktoz oradan ayrılır. böylece ihtiyaç fazlası enzimin de sentezlenmesi engellenir.

trp operonu da bunun tam tersi biçimde, ortamda triptofan yoksa çalışır. triptofanı sentezleten bir takım mekanizmaları aktive eder.