muhteşem bir paragraf geçen kitap. sırf burası için onlarca kez okunur -hem tarih, hem bakış okunabilir böylelikle-.


bir tepenin üstünde durmuş, malaga'da yanmakta olan iki yüz kadar evin üstünden göğe yükselen alevleri ve dumanları seyrediyordum. yanımda, eskiden tanıdığım yaşlı bir anarşist vardı.

"ne diyorsun buna?" diye sordu.

"malaga'yı yakıp yıkıyorlar," dedim.

"evet," dedi, "yakıp yıkıyorlar. bak, sana söylüyorum, taş üstünde taş kalmayacak —yok, tek bir bitki, tek bir lahana bile yetişmeyecek orada artık; dünyada kötülük denen şey kalmasın diye."


bu, ispanyolları çok iyi niteleyen bir tutumdur: her şeyin —tüm insanlık durumunun— bir anda, şiddetli ve muhteşem bir biçimde değişivereceği inancı. bu inancın ortaya çıkma nedeni, çok uzun süredir hiçbir şeyin değişmemiş olması, sonunda ispanyolların büyülü bir değişime inanmak zorunda kalmalarıdır; bu değişimde irade gücü, herkesin önce kendisini kurtarmayı umduğu bir uygarlıkta görülen küçük ahlak farklarıyla henüz karmaşıklaşmamış insan isteklerinin gücü, tüm maddi koşullara ve aslında ilerlemenin tek koşulu olan yeni üretim araçlarının yavaş yavaş birikmesine ağır basacaktır. işkence tahtasının korkunç dengesi, zaman zaman korkunç bir sabırsızlığa yol açar.