youreads'teki kadınlar

çeyrek altın günü yapılacaksa neden olmasın, böyle bir listeye ihtiyaç var evet. geçmişten günümüze kadın lider yöneticilerin akışı üzerine şu alıntı üzerinden gidelim;
liderlik kavramı insanlık tarihiyle eş zamanlı olarak ortaya çıkmış ve üzerindeki sır perdesi hala tam
olarak kaldırılamamıştır. bu bağlamda liderlik ve liderlerin sahip olması gereken özellikler de uzun
yıllardır pek çok araştırmaya konu olmuştur. bununla birlikte değişen dünya düzeni ve artan rekabet
ortamında başarılı bir yöneticinin liderlik özellikleri göstermesi beklenmektedir.
kadınların iş yaşamına dahil olması ve hayatın her alanında daha aktif rol alması bu konuda yapılan
araştırmaları çeşitlendirmiştir. bu araştırmalara bağlı olarak yapılan bu çalışmada kadın
yöneticilerin liderlik özellikleri ortaya konulmaktadır. türkiye’deki üniversitelerde rektör olarak
görev yapan kadın yöneticilerin liderlik özellikleri nitel araştırma yöntemlerinden içerik analizi
kullanılarak belirlenmiştir.
araştırmaya dahil olan kadın rektörlerin farklı liderlik özellikleri taşıdığı tespit edilmiştir. kadın
rektörlerin en belirgin üç liderlik özelliği sırasıyla; “takım ruhuna sahip olma”, “iletişim becerisine
sahibi olma” ve “bireysel yetkinlikler” olarak belirlenmiştir. liderlik tipi perspektifinde
değerlendirildiğinde a, e ve g rektörlerinin demokratik, b rektörünün katılımcı, c rektörünün koç, d
rektörünün hız belirleyici ve f rektörünün ise vizyoner lider tiplerine yakın olduğu sonucu ortaya
çıkmaktadır.
anahtar kelimeler: liderlik, liderlik özellikleri, kadın yöneticiler, kadın rektörler.
jel kodları: m1.
abstract
the concept of leadership emerged isochronal with the history of mankind, and the mystery on that
still could not be completely removed. within this concept, leadership and leaders’ characteristics
became subjects of many researches for years. however, in an increasingly competitive environment
and changing world, a successful manager is being expected to show leadership qualities.
inclusion of women in the business life and taking more active role in all areas of life, has multiplied
the researches on this subject. in this research, which was made based on those researches;


süleyman demirel üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü 2014 yüksek lisans tezinden derlenmiştir.
1
süleyman demirel üniversitesi, sosyal bilimler enstitüsü, [email protected]
2
süleyman demirel üniversitesi, iktisadi ve idari bilimler fakültesi, işletme bölümü,
[email protected]
3
süleyman demirel üniversitesi, iktisadi ve idari bilimler fakültesi, turizm işletmeciliği bölümü,
[email protected]
mert şencan – ibicioğlu – karabekir
242
2015
leadership characteristics of women managers were identified by using content analyzing out of the
qualitative research methods.
it has been found out that the subject female rectors within this study exposed different leadership
characteristics. the main three characteristics of the female rectors respectively are "having team
soul", "having communication skill" and "personal capabilities". when it is evaluated on the
leadership type, it is being seen that a, e and g rectors are democratic, b rector is pacesetting, c
rector is coach, d rector is affiliative, and f rector is visionary type.
key words: leadership, leadership characteristics, female executive, female rectors.
jel codes: m1.
1. giriş
insanların topluluklar halinde yaşaması, tek başına yapamadıkları işleri birlikte başarmak
adına kolaylaştırıcı bir etken olmuştur. bununla birlikte topluluk halinde yaşamanın
gereklerinden biri olarak, toplulukları yönetecek ve yönlendirecek bireylere yani liderlere
olan doğal ihtiyaç ortaya çıkmıştır. liderlik konusu insanlık tarihiyle eş zamanlı olmakla
birlikte, liderlik üzerine yapılan çalışmalar da literatürde uzun yıllardır oldukça hacimli bir
yer kaplamaktadır. liderlik tanımı, liderlerin özellikleri ve diğer insanlardan farkları
yapılan araştırmaların temelini oluşturmaktadır.
liderlik; lider, izleyiciler ve koşullar şeklinde belirlenen olguların bir fonksiyonu olarak
tanımlanmakla birlikte, etkili bir lider bu üç bileşeni uyumlu bir şekilde idare
edebilmektedir. bu açıdan lider, değişen koşullara karşı yeniliklere ayak uydurabilen ve
hem kendini hem de izleyicileri bu koşullar perspektifinde geliştirerek, yeni hedeflere
ulaşmak için motive edip, yönlendiren kişi olarak tanımlanabilir.
değişen dünya düzeninde, globalleşmenin de beraberinde getirdiği artan rekabet ortamında
değişim ve yenileşme hareketleri önem kazanmıştır. günümüzde işletmelerin değişen
dünya düzenine ayak uydurabilmesi ve rekabet ortamında ayakta kalabilmesi için de bu
özelliklere sahip lider yöneticilere ihtiyacı olduğu bir gerçektir. diğer yandan, bu değişim
ve yenileşme hareketleri ile birlikte kadınların sosyal yaşamda her alanda kendilerini
göstermeye başlamaları, yönetici pozisyonunda da kadınların yer almalarını beraberinde
getirmiştir. ancak bu süreçte kadınların karşılaştığı pek çok sorun söz konusu olmuştur.
kadınların iş yaşamında aktif rol almaları ile birlikte bu konu ile ilgili yapılan çalışmalar da
hız kazanmıştır .

bu çalışmalar
genellikle yönetici kadınların yönetim becerileri, liderlik vasıfları ve bu bağlamda erkek
yöneticilerle karşılaştırılmaları ile ilgili olmuştur. özel ve devlet kurumlarında çeşitli
sektörler üzerinde yapılan çalışmalar mevcut olmasına karşın, özellikle akademik örgütler
olan üniversite yönetimi ve kadın rektörler ile ilgili bu anlamda bir çalışma
bulunmamaktadır. literatürdeki bu eksiği doldurmak adına “kadın yöneticiler”in liderlik
özellikleri bu araştırmanın kapsamını oluşturmaktadır. araştırmanın kapsamı doğrultusunda
2013 yılı itibariyle mevcut kadın rektörlerin liderlik özelliklerini incelemek adına, trt
okul kanalında yayınlanan “rektörler anlatıyor” programına ait videolar inceleme
kapsamına alınmıştır. programa katılan 7 kadın rektör örneklem olarak seçilmiş, rektörlerin
yapmış olduğu röportaj videoları çözümlenerek nitel araştırma yöntemlerinden içerik
analizine tabi tutulmuştur.
kadın yöneticilerin liderlik özelliklerinin incelenmesi: türkiye'deki kadın rektörler üzerine
243
c.20, s.1
2. kavramsal çerçeve
2.1. liderlik
lider kavramının ortaya çıkışı insanlığın doğuşuyla eş zamanlıdır. çünkü sosyal bir varlık
olan insanoğlu tarih boyunca yaşamını daha kolay sürdürebilmek ve tek başına
başaramadığı işlerin üstesinden gelebilmek için çeşitli gruplar içerisinde yaşamak zorunda
olmuştur. bu grupların da doğası gereği bir yönlendiriciye, üyelerini hedeflerine götürecek
kişilere ihtiyacı oluşmuştur. farklı amaç ve yöntemlerle bu grupları hatta daha büyük
kitleleri peşinden sürükleyen bu kişiler liderlerdir.
liderlik olgusu insanlar için eskiden beri tartışıla gelen bir gizem olmasına karşın, liderlikle
ilgili bilimsel araştırmalar ancak yirminci yüzyılda karşımıza çıkmaktadır. sosyal bilimciler
pek çok araştırmada liderliğin tanımlanmasına odaklanmıştır (yulk, 2010: 20). ancak
henüz ortak bir tanım üzerinde buluşulamamasına rağmen, pek çok tanımın belli başlı
birkaç noktada yoğunlaştığı görülmektedir. tablo1 de liderlik tanımlarının gelişme süreci
verilmektedir.
tablo 1: liderlik tanımları
liderlik, hedef oluşturma ve hedefe ulaşma yönündeki grup aktivitelerini
etkileme sürecidir. stogdill, 1950
liderlik, bireysel bir davranıştır. bir gurubu paylaşılan bir hedefe
yönlendirmektir.

liderlik; kişinin vizyonunu daha geniş bir görüşe yükseltmesi,
performansını daha yüksek bir standarda çıkartması, kişiliğini normal
kısıtlarının ötesinde büyütmesi demektir.
drucker, 1974
liderlik, çalışanların performansını artıracak etki uyandırmaktır. katz kahn, 1978
liderlik, belli bir amaç için örgütlenmiş bir grubun faaliyetlerini etkileme
sürecidir. rauch behling, 1984
liderlik, anlamlı bir amaca yönelik kolektif bir hedef belirlemek ve bu
hedefi yerine getirmeye yönelik çaba harcamaya istekli olunmasını
sağlamaktır.
jacops jaques, 1990
liderlik, sabit kültürün dışına çıkabilme ve daha uyumlu evrimsel
değişim süreçlerini başlatabilme yeteneğidir. schein, 1992
liderlik, insanların birlikte yaptığı şeyi anlama, anlamlandırma ve
içselleştirme sürecidir. drath palus, 1994
liderlik, insanlara bir işi şiddet kullanımı ya da tehdit olmaksızın,
isteyerek yaptırmaktır. ibicioğlu, 1998
liderlik, astlara ilham verme, grup hedeflerini oluşturma ve bunlara
ulaşma ve grubun bağlılığını koruma gibi çok sayıda farklı işlevin bir
araya gelmesidir.
casimir, 2001
liderlik, belirli şartlar altında, belirli kişisel veya grup amaçlarını
gerçekleştirmek üzere, bir kimsenin başkalarının faaliyetlerini etkilemesi
ve yönlendirmesi sürecidir.
koçel, 2011
liderlik; amaçların veya vizyonun başarılmasına yönelik grubu
etkileyebilme yeteneğidir.
robbinsjudge, 2012
kaynak: fiedler, 1967: 8; yukl, 2010: 21; robbins udge, 2012: 376; koçel, 2011: 569; cohen, 2010: 20; bolat,
2008: 2 ve ibicioğlu, 1998: 24’den derlenmiştir.
mert şencan – ibicioğlu – karabekir
244
2015
bu tanımlara bakıldığında liderliğin belirli bir amaç doğrultusunda insanları etkilemekle
ilgili bir süreç olduğu anlaşılmaktadır. bu bağlamda tanımlar temel olarak,
etkileme/destekleme, gönüllü çaba ve başarı hedefi olmak üzere üç boyutta ele alınmaktadır
(newstorm davis, 1993: 222).
fındıkçı (2012: 64)’ya göre lider, meraklı olan kişidir. başkalarına göre nerede olduğunu
bilmek istediğinden, meraklı olduğu konuların başında kendisi gelir. başka bir deyişle lider
kendi etkileşim analizini (fütz: fırsatlar, üstünlükleri, tehditler, zayıflıklar) etkin bir
şekilde yapan kişidir. lider kendini ve grubunu tanıyarak üstünlük ve zayıflıklarını belirler,
daha sonra ise çevredeki olası fırsat ve tehditlere göre amaç ve faaliyetlerini belirler ve
yürütür. bu konuyla ilgili drucker’ın da benzer bir yöntem olarak “kendini dinlemek” ve
“pencereden dışarı bakmak” tabirlerini kullandığı, ona göre çevredeki fırsatları yakalamak
gerektiğini ifade ettiği görülmüştür (cohen, 2010: 43-45).
2.2. lider yöneticilik
yönetimin babası (yönetim biliminin öncülerinden) olarak bilinen drucker (2009: 49-
52)’ın ifadelerinden yola çıkarak yönetici, belirlediği bir hedef için çalışanları örgütleyen ve
motive eden daha sonra bu hedeflerin gerçekleşmesine yönelik ölçümler ve
değerlendirmeler yaparak sonuçlara göre kendisi dahil tüm çalışanların eğitim ve gelişimini
sağlayan kişi olarak tanımlanabilir. başka bir deyişle yöneticilik, beşeri ve maddi
kaynakları ve zaman faktörünü etkili bir şekilde kullanarak sonuca ulaşmayı hedefleyen bir
süreçtir (şimşek, vd., 2011: 237). bu süreçte yönetici makamın verdiği yetki ile kaynakları
kullanır ve sonuca ulaşır.
diğer yandan değişen dünya dinamikleri yönetimde farklı bakış açılarını ve farklı
yöntemlerin ortaya çıkmasını sağlamıştır. geleneksel yönetim anlayışının yerini modern
yönetim anlayışının alması ile birlikte yöneticilerin özellikleri de önemli bir araştırma
konusu olmuştur. yapılan bu araştırma sonuçlarının ortak noktası, örgütlerin ihtiyacı olan
değişimi ve farklılıkları yönetebilecek kapasiteye sahip, lider yöneticilerin gerekliliğidir.
2.3. liderlerin sahip olması gereken özellikler
warren bennis (1999: 2)’e göre “liderlik güzelliğe benzer ve tanımlanması zordur, ama
gördüğünüzde onu tanırsınız.”. çünkü liderlik, herhangi bir insandan daha farklı, daha
değişik, daha fazla, daha renkli, daha derin bir kapasiteler bütününe sahip olmaktır
(fındıkçı, 2012: 73). buna rağmen, her ne kadar tanımlanması güç olsa da, literatürde
lider’i tanımlayan araştırmalara bakıldığında daha çok bir liderde olması gereken özellikler
tartışılmış ve bunun üzerine pek çok çalışma yapılmıştır. başarılı bir lider olmak için sahip
olunması gereken özellikler aşağıdaki tabloda sınıflandırılmıştır:
kadın yöneticilerin liderlik özelliklerinin incelenmesi: türkiye'deki kadın rektörler üzerine
245
c.20, s.1
tablo 2: liderin sahip olması gereken özellikler
liderin sahip olmasi gereken özellikler
takim ruhuna sahip
olma
 ‘biz’ kavramını kullanma
 takım üyeleri arasında ayrım yapmama
 yönetişim becerisine sahip olma
 izleyicilere faaliyetlerinde destek olma
 gerekli kurumlarla iş birliği yapma/bilgili kişilere
danışma
 izleyicilerle içli dışlı olma
 görev ve sorumluluk paylaşımı yapabilme/yetki
devrinde bulunma
 görev paylaşımı
iletişim becerisine sahip
olma
 ikna becerisine sahip olma
 tanıtım yeteneği
 empati
 etkili dinleme ve konuşma/hazır cevap olma
yüksek motivasyon
sahibi olma  pozitif düşünme
 işinden memnun olma
cesaret
 sabırlı olma
 zorluklara dayanma
 risk alma
sosyal özelliklere
sahip olma
 sosyal ve sportif faaliyetlere önem verme
 sosyal fayda sağlama
 insani ve ahlaki değerlere duyarlı olma
öngörülü olma
 çok yönlü düşünme/ olayları analiz etme ve yorumlama
 gelecekteki fırsat ve tehditleri görme
 geleceğe yönelik strateji belirleme
hedef gösterme
 hedefe yönelik görev belirleme
 görevlerin açık ve net olması
 görevi izleyicilere benimsetme
 standart oluşturma/ standartlara uydurma
 standartı kontrol etme
 mentörlük yapma
vizyon sahibi olma
 uluslararası bakış açısı
 vizyona inanama/ kendini adama
 vizyonun açık ve net olması
 vizyonun tek noktaya odaklanması
vizyonu izleyicilere
benimsetme
 izleyicileri yönlendirme ve özendirme
 uygulama için çaba sarf etme
 bireysel amaçları örgütün amacıyla bütünleştirme
bireysel yetkinlikler
 özgüvenli sahibi olma/ iddialı olma
 bilgi birikimine sahip olma
 tecrübe sahibi olma
 girişimciliğe önem verme
 anaçlık
 dürüstlük/ şeffaflık
 iş becerisine sahip olma
kaynak: yıldız, 2013: 27-28; başaran, 2004: 81-82; barutçugil, 2004: 265-267; güney, 2012: 37-38 ve
hesselbein,1999: 13’den derlenmiştir.
mert şencan – ibicioğlu – karabekir
246
2015
2.4. kadın liderlik
kadın liderlik kavramı tarihin her döneminde çarpıcı örneklerle karşımıza çıkmaktadır.
fakat kadınların liderliği bu örneklere rağmen tartışılmış ve kadınların lider olup
olamayacağı üzerine pek çok fikir ortaya atılmıştır. batı geleneğinde sokrates, “örneğin
yün eğirmek gibi kadınların daha çok şey bildiği alanlarda, lider olmak haklarıdır.” diyerek,
bir konu hakkında bilgin ne kadar çoksa otoritenin de o kadar çok olacağını vurgulamıştır.
fakat sokrates yün eğirme konusunda erkekleri yöneten bir kadının, bir savaş gemisinin
komutanlığını yapmayı öğrenip öğrenemeyeceği konusunda bir yorumda bulunmamıştır
(adair, 2005: 280).
buna karşın tarih boyunca politik ve askeri alanlarda pek çok kadın lider karşımıza
çıkmaktadır. hatta birçok kabile ve krallıkta, ölen kralın bir oğlu yoksa en büyük kızın
tahta geçmesi yasalar gereği olmuştur (adair, 2005: 279). 93 harbi sırasında henüz 20
yaşında bir gelin olan nene hatun’un savaş alanında gösterdiği azim ve hırslı mücadelesi
yöre halkına örnek olmuş ve onları peşinden sürükleyip, tarihimizdeki bir hizmetkâr lider
olarak askeri alanlarda da kadın liderlerin olduğunu göstermiştir. tarihe adını altın
harflerle yazdıran bir başka kadın lider ise, bilim alanında ilk nobel ödülünü alarak
kadınlara önderlik etmiş olan marie curie olmuştur. (fındıkçı, 2012: 428-429).
bunların dışında, tarihte genellikle erkeklerin hakim olduğu alanlardan bir diğeri olan
politikada ise pek çok kadın lider karşımıza çıkmaktadır. sirimavo bandaranaike, indira
gandhi, margaret thatcher, benazir butto ve tansu çiller de ülkelerinin ve dünyanın ilk
kadın başkanları olarak tarihe geçmiştir (adair, 2005: 279; çimen, 2012b: 272-273; çimen,
2012a: 329-334; çimen, 2012b: 329). bu trend genelde erkeklerle bağdaştırılan alanlarda
daha çok kadın liderin ortaya çıkışını sembolize etmektedir (adair, 2005: 279). bu
bağlamda kadınların erkeklerin bulunduğu her alanda etkili bir şekilde yer alabildiği
görülmüştür.
kadınların, her ne kadar tarihin her döneminde büyük başarılara imza attığı görülmüş olsa
da, kendini kanıtlaması ve yaşamın bazı alanlarında kendini gösterebilmesi zorlu bir süreç
olmuştur. tarihsel süreç incelendiğinde, modern anlamda kadının iş hayatına atılması
ancak sanayi devriminden sonra ortaya çıkmıştır (türkkahraman şahin, 2010: 76).
ülkemizde ise kadınların aktif olarak çalışma yaşamına 1950’li yıllarda katılım
gösterdikleri tespit edilmiştir (kocacık gökkaya, 2005: 196). buna paralel olarak, nüfus
ve konut araştırması (nka) sonuçlarına göre 2011 yılında, türkiye’de 15 ve daha yukarı
yaştaki nüfus içerisinde işgücüne katılma oranı erkeklerde %69,2 iken; kadınlarda %25,9
olmuştur. bu oranla türkiye, avrupa birliği üyesi ve aday ülkeler arasında kadınların
işgücüne katılma oranının en düşük olduğu ülke olmuştur.
bütün bunlara rağmen, genel anlamda bakıldığında son yirmi yıl içerisinde iş dünyasında
yaşanan belki de en büyük devrim kadınların çok yoğun bir şekilde iş yaşamına girmesidir
(barutçugil, 2002: 14). 2013 yılı tüik verilerine göre türkiye’de kadın hâkim oranı
%36,3, akademik personel içerisinde kadın profesörlerin oranı %28,1 ve kadın polis oranı
%5,5 olmuştur. fakat buna karşılık kamusal alanda üst düzey kadın yönetici oranı ise
sadece %9,3 olmuştur (tüik). çalışan kadın sayısındaki artışa ve iş dünyasındaki
kadınların ağırlığının artmasına karşın üst düzey yönetici ve liderler arasında kadınların
sayısı çok fazla değildir. bu durum dünyada gelişmiş ülkelerde de benzerlik göstermekle
birlikte türkiye nispeten iyi konumdadır. ingiltere’de her 20 şirket yöneticisinden yalnızca
biri kadındır. fransa’nın 30.000 büyük işletmesinin kadın yönetici oranı sadece %7 iken,
amerika’da önde gelen wall street şirketlerinin %10 yöneticisi kadındır (barutçugil, 2002:
16).
kadın yöneticilerin liderlik özelliklerinin incelenmesi: türkiye'deki kadın rektörler üzerine
247
c.20, s.1
virginia woolf “bir kadını, doktor, avukat, devlet memuru olmaktan alıkoyacak hiçbir şey
olmadığı, tüm yolların açık olduğu zamanlarda bile, onun önüne çıkan pek çok engel ve
hayalet olduğuna inanıyorum.” derken tam da bu konuya işaret etmektedir (adair, 2005:
279). kadınlar her ne kadar iş yaşamına girmiş olsalar da bu arenada yükselmelerinin
engelleyen ve üst düzey yönetici pozisyonlarına gelmelerinde problem oluşturan bazı
bariyerler halen mevcuttur. kadınların yönetimde belli bir düzeyin üzerine yükselmelerini
engelleyen görünmez engeller olarak tanımlanan “cam tavan” bu bariyerlerden birisidir
(özyerorhan, 2012: 973). kadın yöneticilerin zamanla iş ortamındaki davranışlarını
değiştirerek erkek yöneticilerin davranış kalıplarına yaklaşması ve diğer kadın çalışanlara
erkek yöneticilerinkine benzer tepkiler göstermesi şeklinde tanımlanan “kraliçe arı
sendromu” ise kadınların çalışma yaşamında karşılaştığı sorunlardan bir diğeridir (zel,
2002: 41).
2.5. liderlik tipleri
bu çalışmada literatürde genel olarak ortak yer alan 6 farklı liderlik üzerinde durulmuş ve
liderlik tipleri olarak adlandırılmıştır. tablo 3 de liderlik tipleri gösterilmektedir.
tablo 3: altı liderlik tipine bir bakış
lider otokratik vizyoner katılımcı demokratik hız
belirleyici koç
çalışma
tarzı
acil uyum
talep eder
insanları bir
vizyona
doğru
harekete
geçirir
uyum
yaratır ve
duygusal
bağlar inşa
eder
katılım
sayesinde
fikir birliği
oluşturur
performanslar
için yüksek
standartlar
oluşturur
insanları
geleceğe
yönelik
olarak
geliştirir
ifade tarzı
“sana
dediğimi
yap.”
“benimle
gel.”
“insan
önceliklidir.”
“sen ne düşü-
nüyorsun?”
“şimdi
yaptığım gibi
yap.”
“bunu dene.”
duygusal
zekanın
altında
yatan
yetenekler
başarmak
için
çalışmak,
girişim,
özdenetim
özgüven,
empati,
katalizör
değiştirme
empati,
ilişki kurma,
iletişim
iş birliği,
takım
liderliği,
iletişim
vicdanlı
olma,
başarmak için
çalışmak,
girişim
başkalarını
geliştirme,
empati,
kendini
tanıma
liderlik
tarzının en
uygun
olduğu
zaman
kriz
zamanında,
revizyon
başlatmak
için,
çalışanlarla
problem
olduğunda
yeni bir
vizyon
değiştirmek
gerektiğinde
ve ya açık,
net bir yön
gerektiğinde
takımdaki
bir çatlağı
iyileştirmek
ve ya stresli
durumlarda
insanları
motive
etmek
gerektiğinde
ortaklık veya
uzlaşma
gerektiğinde
ya da değerli
çalışanlardan
tavsiye almak
gerektiğinde
yüksek
motivasyonlu
yetkin bir
takım
şeklinde hızlı
sonuç elde
etmek
gerektiğinde
bir çalışanın
performans
geliştirmesin
de ve ya
uzun dönemli
dayanıklılık
geliştirmesi
için yardım
etmek
gerektiğinde
örgüt iklimi
üzerindeki
genel etkisi
negatif aşırı
pozitif pozitif pozitif negatif pozitif
kaynak: goleman, 2000: 82
goleman’ın tanımladığı ve tabloda özetlenen altı tip liderlikten vizyoner, katılımcı,
demokratik ve koç tipi liderlikler genellikle performans ve uyum artırıcı olarak
tanımlanmaktadır. hız belirleyici ve otokratik liderlik tarzları ise sadece bazı özel
durumlarda verimli olmaktadır. en iyi ve etkili liderler genellikle birden fazla liderlik
tarzını durumlara uygun olacak şekilde benimseyenler olmakla birlikte bu iki liderlik tipine
dikkatle yaklaşmak gerekmektedir. çünkü etkili şekilde kullanılmadığında örgütün uyumu
kısa sürede bozulabilmektedir (barutçugil, 2004: 290)
mert şencan – ibicioğlu – karabekir
248
2015
3. araştirma
3.1. araştırmanın amacı ve araştırma soruları
bu araştırmanın asıl amacı türkiye'deki yükseköğretim kurumlarında yönetici olarak görev
yapan kadın rektörlerin liderlik özellikleri gösterip göstermediğinin incelenmesidir. bu amaca
bağlı olarak kadın rektörlerin hangi liderlik özelliklerini taşıdıklarının ve bu özelliklere
bağlı olarak hangi liderlik tipine yatkın olduklarının bulunması da araştırmanın diğer
amaçlarıdır. bu amaçlar doğrultusunda araştırmada aşağıdaki sorulara cevap aranmıştır.
araştırma sorusu 1: yükseköğretim kurumlarındaki yöneticiler olarak türkiye'deki kadın
rektörler liderlik özellikleri gösteriyor mu?
araştırma sorusu 2: kadın rektörler daha çok hangi lider özelliklerini taşımaktadır?
araştırma sorusu 3: kadın rektörler liderlik özellikleri bakımından hangi liderlik tipi
kapsamında değerlendirilebilir?
3.2. araştırmanın kapsamı ve kısıtları
“kadın liderlik” konusu bu araştırmanın kapsamını oluşturmaktadır. araştırmanın kapsamı
doğrultusunda 2013 yılı itibariyle mevcut kadın rektörlerin liderlik özelliklerini incelemek
adına, trt okul kanalında yayınlanan “rektörler anlatıyor” programına ait videolar
inceleme kapsamına alınmıştır.
araştırmanın tek programın videoları kapsamında değerlendirilmiş olması, mevcut kadın
rektörlerin hepsine ulaşılamamış olmasından dolayı araştırmanın önemli bir kısıtını
oluşturmaktadır. ayrıca analiz için videoların kullanılmış olması da yüz yüze görüşme
gibi yöntemlerle elde edilebilecek verilere oranla daha az verinin elde edilmesi ve 2013
yılı dışında eski ve yeni rektörlerin araştırılamamış olması araştırmanın diğer
sınırlılıklarıdır.
3.3. örneklem
araştırmanın evreni 2013 yılı itibariyle türkiye’deki 174 üniversitede görevde bulunan 12
kadın rektör olarak belirlenmiştir. belirlenen evren içerisinden seçilen 7 kadın rektör ise
araştırmanın örneklemini oluşturmaktadır. örneklemin belirlenmesinde amaçlı örnekleme
yöntemlerinden kolay ulaşılabilir durum örneklemesi kullanılmıştır. kolay ulaşılabilir
örnekleme yöntemi, nitel araştırmalarda yaygın olarak kullanılan ve diğer örnekleme
yöntemlerini kullanma olanağı olmadığı durumlarda kullanılan bir yöntemdir
(yıldırım şimşek, 2011: 113). ayrıca içerik çözümlemelerinde örneklem belirlenirken
incelenecek malzeme birkaç aşamadan geçerek belirlenir. ilk aşamada hangi tür medya
seçileceği belirlenir ve sınırlandırılarak örneklem seçilir (geray, 2004: 108-140).
bu bilgiler ışığında, araştırmanın örneklemi seçilirken birçok aşamadan geçilmiştir.
öncelikle kadın rektörlere ait videoların incelenmesine karar verilmiştir. ikinci olarak
incelenecek videoların rektörlerin doğal halini yansıtması gerektiği için, hazır metinlerden
yapılan resmi konuşmalar yerine sohbet ortamında geçen programların tercih edilmesine
karar verilmiştir. ayrıca videoların analiz için yeterli uzunlukta olması gerektiği
düşünülerek, kısa süreli televizyon haberleri de örneklem dışında tutulmuştur. daha sonra
incelenecek programa karar verilmesi gerekmiştir ve bu bağlamda rektörleri konuk alan üç
farklı program arasından 2013 yılında trt okul kanalında yayınlanan “rektörler
anlatıyor” adlı program seçilmiştir. programa katılan 7 kadın rektör de araştırmanın
örneklemi olarak belirlenmiştir. örneklem seçiminde rektörlerin çoğunlukla katıldığı ve
ortalama 30’ar dakika sürmesi sebebiyle analiz için yeterli verilerin elde edilebileceği bir
program olmasına dikkat edilmiştir. ayrıca bütün kadın rektörler için aynı programın
değerlendirilmesi incelemenin sağlıklı olabilmesi için tercih edilmiştir.
kadın yöneticilerin liderlik özelliklerinin incelenmesi: türkiye'deki kadın rektörler üzerine
249
c.20, s.1
3.4. veri toplama yöntemi
araştırmada veri toplama yöntemi olarak video üzerinden doküman incelemesi yapılmıştır.
doküman incelemesi, araştırılacak olan olgu ve olgular hakkında bilgi içeren yazılı ve ya
görsel materyallerin analizini kapsar (yıldırım şimşek, 2011: 187). araştırma
kapsamında incelenen videolar rektörlerin üniversitelerini tanıtmak için hazırlanan bir
program olup, sunucuların bu yönde hazırlamış olduğu bir görüşme formu kapsamında
ilerlemektedir. bu durum bütün rektörlere benzer sorular sorulduğundan, rektörlerin
kıyaslanması açısından tercih sebebi olmuştur. ayrıca görüşmenin sohbet ortamında
geçiyor olması rektörlerin doğal ve kişiliğini yansıtan tavırlar sergilemesini sağlayarak
verilerin geçerliliğini de artırmıştır.
3.5. veri analiz yöntemi
bu araştırmada toplanan verilerin incelenmesi için nitel araştırma tekniklerinden içerik
analizi (içerik çözümlemesi) yöntemi kullanılmıştır. içerik analizi içeriğin genellikle
önceden belirlenmiş kategoriler çerçevesinde sistematik olarak gerçekleştirilmesini
sağlayan bir araştırma yöntemidir (geray, 2004: 133). toplanan verileri açıklayacak
kavram ve ilişkilere ulaşmak, içerik analizinin asıl amacıdır. bu bağlamda içerik analizinde
yapılan temel işlem, birbirine benzer verileri belirli kavram ve temalar ışığında bir araya
getirmek ve bunları da okuyucunun anlayacağı şekilde düzenleyerek yorumlamaktır
(yıldırım şimşek, 2011: 227).
içerik analizi tekniğinin bir başka amacı ise, bir söylemi anlamada ve yorumlamada, öznel
etkenlerden kurtularak nesnel okuma ilkeleri getirmeyi sağlamaktır. bir başka deyişle içerik
analizi, içeriğin örtülü anlamını, yani mesajın arka planda içerdiği anlamı araştırmak için
kullanılan bir tekniktir (kılıçaslan, 2008: 71). buna paralel olarak içerik analizinde nitel
verilerin daha soyut kavramlar haline getirilerek nicel verilere dönüştürülmesi hedeflendiği
söylenebilir.
nitel araştırmalarda toplanan verilerin analiz edilmesi, “verilerin kodlanması”, “temaların
bulunması”, “kodların ve temaların düzenlenmesi” ve “bulguların tanımlanması ve
yorumlanması” aşamalarından oluşmaktadır (yıldırım şimşek, 2011: 228-238). bu
perspektifte çalışma sırasında takip edilen yol haritası olarak, araştırmanın aşamaları şekil
1’de verilmiştir.
şekil 1: araştırmanın yol haritası
videoların
çözümlenerek
yazıya
geçirilmesi
video
verilerinin
düzenlenmesi
anlamlı veri
birimlerinin
saptanması
kuramsal
çerçevede
taslak temaların
belirlenmesi
verilerin
ayrıntılı
kodlamasının
yapılması
taslak temalara
göre alt
kodların ve
kodların
düzenlenmesi
taslak temaların
kontrol edilmesi
ve
kesinleştirilmesi
temalar arası
ilişkilerin
saptanması
temaların araştırma
soruları kapsamında
kategorize edilmesi
kod ve temalara göre verilerin
betimlenmesi, açıklanması,
yorumlanması ve görsel hale
getirilmesi
araştırma
sonuçlarının
yazılması
mert şencan – ibicioğlu – karabekir
250
2015
araştırmanın kodlama aşamasında temalar, kavramsal çerçevede yer verilen “liderlerin
özellikleri” başlığı altındaki özellikler temel alınarak oluşturulmuştur. taslak temalara
uygun olarak metinler içerisinden kodlar ve alt kodlar belirlenmiştir.
nitel araştırmalarda geçerlilik araştırmacının araştırdığı olguyu, olduğu biçimiyle ve
olabildiğince yansız gözlemesi anlamına gelmektedir. araştırılan olgu ve olaylar hakkında
bütüncül bir resim oluşturulması için meslektaş teyidi gibi ek yöntemlerden yararlanılır.
nitel araştırmalarda araştırmacı esnek davranabilir. bu durum araştırmanın geçerliliğini
olumlu yönde etkilemektedir (yıldırım şimşek, 2011: 255-256) taslak temaların
belirlenmesi, verilerin ayrıntılı kodlaması, taslak temalara göre alt kodların ve kodların
düzenlenmesi, taslak kodların kontrol edilerek kesinleştirilmesi ve temalar arasındaki
ilişkilerin belirlenerek araştırma soruları kapsamında kategorize edilmesi aşamaları
araştırmayı yapan ve bu konuda uzman (meslektaş teyidi) 3 kişi tarafından
değerlendirilmiştir.
nitel araştırma yöntemlerinden içerik analizi de kendi içerisinde çeşitli yöntemler
barındırmaktadır. frekans analizi, kategorisel analiz, değerlendirici analiz ve ilişki analizi
bunlardan bazılarıdır. araştırma kapsamında içerik analizi tekniklerinden frekans analizi ve
kategorisel analiz kullanılmıştır. frekans analizi, içerik analizinde ilk kullanılan yöntem
olmakla birlikte, birim veya öğelerin sayısal, yüzdesel ve oransal olarak görülme sıklığını
ortaya koyar. bu da belirlenen öğenin yoğunluğunu ve önemini anlamayı sağlar. frekans
analizi sonunda öğeler önem sırasına konularak, sıklığa dayalı bir sınıflama yapılır.
kategorisel analiz ise ilk kullanılan tekniklerden bir diğeridir. kategorisel analiz, belirli bir
mesajın önce birimlere bölünmesi (kodlama) ve bu birimlerin belirli kriterler çerçevesinde
kategorilere ayrılmasıdır. burada kategorilerin homojen, ayırt edici, objektif olması,
bütünsellik taşıması, amaca uygun ve anlamlı olması gerekir (bilgin, 2006: 18-24).
4. araştirmanin bulgulari
4.1. demografik bulgular
türkiye’deki 108 devlet üniversitesinde 7 ve 66 vakıf üniversitesi 5 olmak üzere toplam
174 üniversitede 12 kadın rektör olduğu tespit edilmiş olup, araştırmaya konu olan kadın
rektörlerin 5’inin (%71,43) devlet üniversitesinde, 2’sinin ise (%28,57) vakıf
üniversitesinde görev yaptığı belirlenmiştir. kadın rektörlerin 3’ünü (%42,86) uzmanlık
alanı sosyal bilimlerde iken, 2’sinin (%28,57) fen bilimleri ve 2’sinin (%28,57) de sağlık
bilimleri alanında uzmanlığının olduğu görülmüştür. özel olarak rektörlerin uzmanlık
alanları türk dili ve edebiyatı, hukuk, tarih, tıp, endüstri mühendisliği ve nükleer fizik
alanlarında olduğu belirlenmiştir.
araştırma kapsamında incelenen rektörlerin hizmet yılları, 1’i (%14,29) 20 yılın altında,
4’ü (%57,14) 21-29 yıl arası ve 2’si de (%28,57) 30 yıl ve üzeri olarak tespit edilmiştir.
ayrıca rektörlerden 2’si (%28,57) bulunduğu üniversitenin kurucu rektörü iken; 5’inin
(%71,43) kurucu rektör olmadığı tespit edilmiştir. dolayısıyla kadın rektörlerin hazır
düzeni devam ettirmek yerine sıfırdan düzen oluşturmak konusunda da örnekler verdiği
görülmüştür.
kadın rektörlerin hepsinin evli olduğu tespit edilmiş olup, 1 kişinin (%14,29) çocuğu
olmadığı, 1 kişinin (%14,29) tek çocuklu, 1 kişinin (%14,29) 3 çocuklu ve 4 kişinin de
(%57,14) 2 çocuk annesi olduğu belirlenmiştir. bu durum literatürde belirtilenin (kocacık
gökkaya, 2005; türktan, 2010; negiz yemen, 2011) aksine evlilik ve çocuk sahibi
olmanın kadın liderlerin önünde birer engel olmadığını göstermektedir.