özetle 'düşünüyorum o halde varım' değil, "varım o halde düşünüyorum". ya da 'ben böyle değildim yaşarken oldum'

insan kendisine çok önem verir. bütün evrenin bile kendisinin test edilmesi için yaratıldığını düşünür. yok olup gitmekten müthiş bir korku duyar. diğer varlıklar gibi yok olup gidecek olmayı kabullenemez. kendisinin kusursuz olduğu inancıyla ters düşen durumlarda hemen yan çizer, sorumluluk kabul etmemek için yaptığı hataların sorumluluğunu 'bir üst varlığın' üstüne yıkar. böylece acı çektiği bir dünyanın kendi tercihlerinin eseri olmadığı fikriyle rahatlar. varoluşçuluk insanın tüm bu ahlaki tutarsızlığına bir itirazdır.

dünyadaki bütün varlıkların özü bellidir. örneğin kalemin özü yazı yazmaktır. önce bu öz var olur sonra da bu öze bağlı olarak nesne var olur. doğadaki tüm varlıklar için işleyiş bu yöndedir. bir tek varlık hariç: insan.

insan var olmadan önce bir hiçtir. insan önce var olur sonra kendi özgür seçimleriyle kendini var eder, bu dünyaya atılmış, yollanmıştır. buraya gelmek, burada bulunmak kendi tercihimiz değildir. yani ayağımızı bastığımız bir zemin yok, zemin de biziz, zeminde duran da. kendi özgür kararlarımızla kendimizi yaparız, gerçekleştiririz. özgürlükten kaçış yok, özgürlüğe mahkumuz. kendimizi asla değişik güçlerin kurbanı olarak görmemeliyiz. hele de günahlarımızın, kötülüklerimizin suçunu bir üst varlığa asla atmamalıyız. kendinden kaçış yok. insan ne ise o değildir, insan ne olmuşsa odur.

insan özünü oluştururken başkalarını etkileyecek, başkalarından etkilenecektir. çoğunlukla da başkalarından dolayı seçimini kendinden yana değil, toplumdan yana kullanır, bu yüzden de başkaları cehennemdir.

bu özgürlük beraberinde sorumluluğu da getirir. aslında yaptığımız her tercih ahlaken başkasına yaptığımız bir tavsiyedir de. örneğin eşinizi aldatıyor ya da sınavda kopya çekiyorsanız bu tamamen özgür kararınızın bir sonucudur. bu yüzden kimseyi suçlamaya kalkmayın, isteseydiniz yapmayabilirdiniz. en büyük günah pişmanlıktır. ama bu davranışlarınızdan siz sorumlusunuz. çünkü siz her terciihinizde bütün dünyaya 'siz de yapın, bu iyidir' demektesiniz.

insan korku sayesinde evrendeki sonlu yerini görür, yani korunmazlığının ve bu dünyaya atılmışlığının farkına varır. baştan itibaren elinden kurtulamayacağı 'ölüm' tarafından belirlenen varlığını yaşar.

insanın özgürlüğü kendisine yapılanlara karşı takındığı tavırda gizlidir. söylediklerimizle değil, söylemediklerimizle insanlaşırız.