Kimdir?
melayê cizîrî (ö. 1050/1641), kürt tasavvuf edebiyatının önemli bir temsilcisi ve kürt şairlerinin pîri olarak kabul edilir. halk arasında “şêxê cizîrê/ cizre’nin şeyhi” ve “reîsu’ş-şu’arâ/ şairlerin pîri” gibi lakaplarla tanınmıştır. yazdığı divan'la kürt tasavvuf edebiyatı tarihindeki yerini almıştır. onun divan'ı sadece önemli bir edebi eser değildir. aynı zamanda, kürt dili açısından da vazgeçilmez başvuru kaynaklarından biridir.
asıl adı ahmed b. muhammed el-bûtî el-cezerî’dir. kısaca “melâyê cizîrî” olarak bilinir. doğum ve ölüm tarihleriyle ilgili farklı görüşler bulunmaktadır. cizîrî’den bahseden araştırmacılardan kürdolog d.n. makkenzi, melâyê cizîrî’nin doğum ve ölüm tarihlerini 1570-1640 olarak, alaaddin secâdî 1407-1481 olarak, wezîrê nadirî ise 1101-1169 olarak tespit etmişlerdir. sadık bahaeddin amedî de farklı görüşleri serdetikten sonra vefat tarihi olarak 1050/1640 üzerinde durmaktadır. ma’ruf haznedar da bahaeddin amedî gibi vefat tarihini 1050/1640 doğumunu da 975/1567 olarak vermektedir. feqî hüseyin sağniç ise “dîroka wêjeya kurdî” adlı eserinde melayê cizîrî’nin dogum tarihini 1589, vefatını ise 1664 olarak vermektedir. divanındaki bazı beyitlerin ebced hesabıyla hesaplanması ve yaşadıgı dönemden verdiği örneklerden yola çıkarak onun hicri 975-1050, miladi 1567-1640 yılları arasında yaşadıgı görüşünün en isabetli görüş olduğu söylenebilir.
melayê cizîrî, akranları gibi kur’an-ı kerim öğrendikten sonra medrese eğitimine başlamış ve sırasıyla cizre, hakkari, diyarbakır ve imadiye bölgelerindeki medreseleri dolaşmıştır. 32 yaşına kadar ilimle uğraşan melayê cizîrî, ilim icâzetini molla taha adındaki hocasından almıştır. melayê cizîrî’nin bilinen en önemli eseri hiç şüphesiz divan'ıdır.
kaynak:
melayê cizîrî’nin divan şerhleri arasında “el-ikdu’l-cevherî fî şerh-i dîvani’ş-şeyhi’l-cezerî“ adlı eser / abdulcebbar kavak
-
Şeyh Sadi Şirazi'ye bile laf atmış olan ünlü kürt tasavvuf şairi. "dîwan"dan bir şiirini yazdım buraya. elimde ki kitap nûbihar'dan çıkmış, baskısı kaliteli ve geniş açıklamalı bir eser. tavsiye ederim. eklediğim şiiri de okumayı çok çok severim buraya henüz eklememiş olmam şaşırtıcı.
(*:türkçesi altta)
tûr im û bi dil peyrewê Mûsa yim ez
ateşperes û tûrê tecella yim ez
bar'i ji we 'ellem ku xeberdari kirîn
îro tu bizan ademê esma yim ez
înşaê 'ulûme ledunî çunkî mi dî
zanî bi heqiqet ku çi înşa yim ez
herfên reqemê lewhê wucûda min bixwan
da qenci bibînî ku çi îmla yim ez
zahir tu perîşanîyê halê mi nebîn
mecmû'ê di zatê xwe û tuxra yim ez
alem çi ye î'rab û hurûf û kelîmat in
ew nuqte di nefsa xwe û me'na yim ez
sed nîli û firat tên û diderin qelbê me
pê nahisihîn qulzem û derya yim ez
tu ji nusxeê tewhîdê mexun ayetê nefyê
bê aletê îsbatÊ ku illa yim ez
-------------------
tur dağıdır gönlüm, musa'nın peyreviyim ben
orda tecelli eden nurun ateşperestiyim ben
"ve alleme'l-esma" sırrından haberdar etmiştir bizi Bâri
bil ki, bugün işte o adem-i esmayım ben
vakıf olunca ledün ilminin inceliklerine
iyice anlarsın o zaman nasıl bir inşayım ben
varlık sayfamızda yazılanları iyice oku
görürsün o zaman nasıl bir imlayım ben
sakın bakma görünürdeki perişan halime
aslında bir iken, dışı içine uymayan bir tuğrayım ben
alem dediğin, irab, harfler ve kelimelerdir
o noktada saklı mananın ta kendisiyim ben
yüzlerce nil ve fırat dökülüp akar gönlümüze
farkında değilim yine de, çünkü bir deryayım ben
sadece ayet'i nefyi okuma kitab-ı tevhidten
bil ki, ayet-i ispat olan "illa"yım ben
----
Ayrıca;
(bkz: sabahul xeyr - melaye ciziri)
(bkz: sabahul xeyr - züber salih)