nurettin topçu

Kimdir?

nurettin topçu baba tarafından erzurumlu'dur. ailesi 'topçuzâdeler' diye tanınır. dedesi osman efendi, erzurum'un ruslar tarafından işgali sırasında türk ordusunda topçuluk etmiş; bu lâkap oradan kalmıştır. babası topçuzâde ahmet efendi ailenin tek evladıdır. küçük yaşta yetim kalır. alaftarlık (tahıl alım satımı) yaparak aileyi geçindirmeye çalışır. bu arada erzurum'un tanınmış zenginlerinden gülü bey'in yardımını görür. canlı hayvan ticaretine başlar. doğu anadolu ve bilhassa erzurum yöresinden topladığı koyunları istanbul'a satarak işini genişletir. istanbul'da bir yazıhane tutar. zamanla tahtakale'de bir han (erzurum hanı) satın alan ahmet efendi, istanbul'a yerleşir. ilk evleri süleymaniye deveoğlu yokuşu, hatap kapı sokağında bir ahşap binadır. nurettin topçu süleymaniye'deki bu evde doğar (7 ikinci teşrin 1909). topçu'nun ninesi eğinli'dir. ahmet efendi istanbul'a yerleştikten sonra birinci hanımı vefat eder. bu hanımdan olma iki oğlu da balkan harbi'nde şehit düşerler. ahmet efendi daha sonra yine eğinli olan kasap hasan ağa'nın kızı fatma hanım ile evlenir. bu hanım nurettin topçu'nun annesidir.

harp yılları ahmet efendi'nin işlerinin bozulmasına ve iflâsına yol açar. aile süleymaniye'deki evden ayrılmış çemberlitaş'ta, bir ahşap eve taşınır. (şatır sokaktaki bu ev daha sonra yıkılacak yeniden nurettin topçu tarafından yaptırılacaktır, 1970).

nurettin topçu altı yaşında bezmiâlem valide sultan mektebi'nin ana kısmına yazılır. burayı bitirdikten sonra şimdiki istanbul lisesi civarında bulunan büyük reşit paşa numune mektebi'ne verilir. mektebi birincilikle bitirir. babası ahmet efendi çemberlitaş'ta kasap dükkânı işletmeye başlamıştır.

reşit paşa mektebi'nin hocası osman efendi bir gün babasına "osman nuri -nüfus kağıdında ismi bu şekilde geçer- büyük adam olacak" deyince çok az gülen babası mutlu olur. bu sıralarda sakin, biraz içe dönük bir mizaca sahiptir. küçük bir sandıkta kitap ve gazete biriktirmek merakı vardır. imlâ öğretmeni nafiz bey, nurettin topçu'nun hayatı boyunca sürecek mehmet âkif sevgisini uyandıracaktır.

daha sonraki yıllarda osman nurettin, vefa idadisi'ne devam eder. birinci sınıfta babasını kaybeder. evlerinin bir katını kiraya verirler. ağabeyi hayrettin topçu mektepten ayrılarak ailenin yükünü omuzlar. topçu vefa idadisi'nde de sınıflarını birincilikle geçer. felsefeye bu sıralarda meyletmektedir. edip bey, tarihçi memduh bey, celâl ferdî ve ulûm-ı diniyye hocası şerafettin yaltkaya'dan ders alır. son sınıf haziran imtihanında arapça hocası (sıfırcı) salih bey'den kalır. bu vaka ona çok tesir etmiştir. bütün yaz çalışır. idadi tahsilini istanbul lisesi'nde 1927-28 ders yılında edebiyat bölümü'nü 'pekiyi' derece ile tamamlar.

liseden mezun olan topçu, kendi kendine avrupa'ya tahsil imtihanlarına girer, kazanır (1928). hamdi akverdi, vehbi eralp, ziya somar gibi şahıslarla birlikte fransa'ya gider. daha önce giden remzi oğuz arık, ziyaeddin fahri fındıkoğlu, cevdet perin, bedrettin tuncer paris'tedirler. daha sonra bu şahıslarla, bilhassa remzi oğuz ve ziyaeddin fahri ile görüşmeleri olacaktır. topçu önce bordo lisesi'ne nakledilir. ilk yazı denemelerini burada kaleme alır ve üye olduğu sosyoloji cemiyeti'ne gönderir. moris blondel'i bu lise döneminde tanır. daha sonra mektuplaşırlar. burada psikoloji sertifikasını verir. iki sene sonra strazbourg'a geçer. üniversitede felsefe tahsil eder. ahlâk kurlarını tamamlar, sanat tarihi lisansı yapar.

nurettin topçu'nun fransa'da aldığı lisans dersleri:
1. ruhiyat ve bediiyat (haziran 1930)
2. umumî felsefe ve mantık (ikinci teşrin 1932)
3. muasır sanat tarihi (ikinci teşrin 1932)
4. içtimaiyat ve ahlâk (haziran 1933)
5. ilk zaman sanat ve arkeolojisi (ikinci teşrin 1933)

yazları istanbul'a gelip gitmektedir. 1931'de ağabeyi hayrettin topçu'yu yanına alır. topçu'nun avrupa'daki hayatı okul, ev, kütüphane çerçevesi içinde geçer. ancak hafta tatillerinde derneklerin tertip ettikleri toplantılara gider. aynı toplantılarda samet ağaoğlu, ömer lütfi barkan, besim darkot gibi zatlar da bulunmaktadırlar. topçu bu arada tasavvuf tarihçisi luis massignon ile tanışır. dr. adnan adıvar'ın türkçe dersi verdiği masignon'a daha sonra bu dersi topçu verecektir. strazbourg'da doktorasını hazırlayan topçu, sorbon'a gider, doktorasını verir: "conformisme et révolte". bu üniversitede felsefe doktorası veren ilk türk öğrencisidir. bu tez paris'te kitap halinde yayınlanır (paris 1934). 1990 yılında da tıpkı baskısı kültür bakanlığı'nca ankara'da yapılır.

1934'de yurda döner. galatasaray lisesi'nde felsefe öğretmeni olarak görev alır (1935).

hüseyin avni ulaş ailenin baba dostudur. çemberlitaş'taki eve sık sık gelir gider. topçu küçük yaştan beri bu zatın tesiri altında kalmıştır. h. avni ulaş'ın kızı fethiye hanım'la evlenir.

düğün gününün akşamı izmir atatürk lisesi'ne tayin emri gelir. galatasaray lisesi müdürü behçet bey, o sene haziran imtihanından geçmesini istediği altı kişilik bir öğrenci listesini topçu'ya teklif etmiştir. nurettin topçu bu teklife karşı "eğer bunlar çalışkan talebelerse elbette geçerler" cevabını verir. neticede talebelerin bir kısmı imtihanda kalır. ankara'nın tepkisi ani olur ve topçu'nun tayini izmir'e çıkar.

nurettin topçu hareket dergisi'ni izmir'de bulunduğu yıllarda yayımlamaya başlar (1939). dergi istanbul'da basılır. bu arada eşinden ayrılır. hareket'te yayınlanan "çalgıcılar yine toplandı" isimli yazıdan dolayı açılan soruşturma üzerine denizli'ye sürgün edilir. denizli'de bulunduğu yıllarda said-i nursi ile tanışır, o sırada yapılan mahkemelerini takip eder. daha sonra haydarpaşa lisesi'ne tayin edilir. bir müddet sonra da vefa lisesi'ne geçer.

çocukluk arkadaşı sırrı bey vasıtayısla devrin manevi büyüklerinden hasib ve abdülaziz efendilerle tanışan topçu, bu kişilerden hayatı boyu sürecek etkiler alır, nakşî şeyhî abdûlaziz bekkine efendi'ye intisab eder. topçu, celâl ökten'den de islâmî ilimler yönünden faydalandı. daha sonra imam-hatip okullarının kuruluşu sırasında celâl hoca ile mesaî arkadaşlığı yaptı.

son olarak istanbul lisesi'ne tayin olunan n. topçu buradaki görevinden emekli oldu (1974).

n. topçu, bir süre edebiyat fakültesi'nde h. z. ülken'in kürsüsünde eylemsiz-doçentlik yaptı. "bergson" konusunda doçentlik tezi hazırladı. fakat kendisine kadro verilmemiş ve muhtelif entrikalarla üniversiteye alınmamıştır. doçentlik tezi bergson daha sonra kitap halinde yayınlandı.

27 mayıs 1960'a kadar uzun yıllar robert kolej'de tarih okuttu. 27 mayıs 1960'tan sonra devrim aleyhtarı bulunarak buradaki görevine son verildi.

fikri faaliyetlerini türk kültür ocağı, türk milliyetçiler cemiyeti, milliyetçiler derneği ve türkiye milliyetçiler derneği'nde sürdürdü.

1975 nisanında hastalandı. hastalığının teşhisinde güçlük çekildi. pankreas kanserine yakalandığı ameliyatta belli oldu. 10 temmuz 1975 tarihinde vefat etti. fatih camiinde kılınan namazdan sonra topkapı'da kozlu kabristanına defnedildi.

hareket dergisi

1939'dan itibaren çeşitli aralıklarla yayımladığı hareket dergisi ile bir dünya görüşü mücadelesini şuurla yürüttü. 1939-42 hareket dergilerindeki yazılarıyla, ruhçu ve mistik düşünüşün felsefî temellerini araştırdı. teknik ve makina medeniyetine duyulan şuursuz ihtirasın asrın insanını boğduğunu, bu yüzden kendi benliğinden uzaklaşan insanın kurtuluşunun ancak özbenine kavuşmasıyla mümkün olabileceğini vurguladı. insan ruhunu demir pençeleriyle felce uğratan materyalizm, pozitivizm, sosyolojizm, pragmatizm akımlarına karşı çıkarken, akılcılığın bile ancak kalbîlikle değer kazanacağını belirtti. kalb ahlâkı ve irade felsefesini ortaya koymaya yöneldi. hüseyin avni ulaş ve fransa'da tanıştığı remzi oğuz arık'ın tesiriyle benimsediği anadoluculuğun âdeta ruhî, içtimaî programını yeniden çizdi. 1947-49 hareket'lerinde bu çerçevedeki düşüncelerin islâmi temellerini açıklığa kavuşturdu. türk milliyetçiliğinin islâm dâvasından ayrılamayacağını, milletle dinin iç içe kavramlar olduğunu ortaya koydu. ancak, islâmiyetin hâmisi ve müdafii olarak görünen sahtekârlarla ve menfaatperestlerle mücadeleden de geri kalmadı.

1952-53 hareket'lerinde nurettin topçu, değişen toplum yapımızı da batılılaşma karşısında, inancımızı ve tarihimizi savunurken, kapitalist ve komünist iki kamp arasında cemaatçi bir nizamın zaruretini öngören "yeni nizam"ın ana hatlarını çizdi. 1966-1975 hareket'lerinde ise, daha önceki dönemlerde ileri sürdüğü düşünceleri, bütün fikir hamulesiyle yeniden kuvvetle ortaya koydu. islâmiyetin, bu allah'ın insanlar için seçtiği nizamın, cemaatçi yönünü cesaretle belirtti.

son yazıları harp ve harp sonrasıyla alakalıdır.

eserleri:

sosyoloji

demokrasi idareleri, henüz yerleştikleri memleketlerde tutunabilmek ve gelecekte feyizli eser verebilmek için, idare ettikleri halka, kendilerine hâkim olan zihniyeti kuvvetle ve emniyetle aşılayıcı bir siyasî terbiye vermeli ve bu zihniyetle idareye gözcü yeter bir nesil yetiştirmelidir. demokrasilerden beklenen gaye ancak bu şekilde elde edilebilir. aksi halde, demokrasi sürekli olamaz ve kendisinden beklenen insanlık idealine götüremez. ancak şekli bakımından demokratik görünen, idare edenlerde mesuliyet şuuruna dayanmayan ve bu şuuru yaşatmaya yeterli siyasî terbiye sahibi bir nesil yetiştirmeyen demokrasi, ruhsuz bir iskeletten ibaret kalır ve idare edilen zümreleri oyalayarak bir zaman istismar etmekten başka bir şey yapmaz.

mantık

mantık, "doğru düşünmenin kaidelerini ortaya koyan ilimdir" diye tarif edilir. düşüncemizin normal işleyişini psikoloji ilmi anlatmaktadır. ancak duygu ve irade olayları mantığı ilgilendirmez. şu halde duygu ve irade olayları dışarda kalarak, sade zihin olayları üzerinde yaptığımız araştırmalarla, düşünmenin ilmini yapmış oluyoruz. mantığın psikoloji ile ilgisi işte bu noktada kendini göstermektedir; çünkü zihnin hakikate ulaşmak gayesiyle ne yolda işletilmesi gerektiğini bilmek için, onun kendiliğinden nasıl işlemekte olduğunu bilmek lüzumludur. bu sebepten, bazıları mantığın "zekâ psikolojisi" olduğunu söylerler. ancak psikolojide anormal haller, yani şuurun hastalık halleri de incelendiği halde, mantık zihnin yalnız normal işleyişini incelemek iddiasındadır. şu halde "mantık, normal zekânın psikolojisidir" demek daha doğru olacaktır. böylelikle mantığın psikolojiden ibaret olduğu görülürse de, hakikatte bu iki ilim birbirinden ayrıdır. zira psikoloji, şuur hallerini oldukları gibi ele almakta ve ulaşılması gerekli olan herhangi bir gayeyi gözönünde tutmamaktadır. mantıkda ise, hakikate ulaşmak gayesi güdülür. hakikate ulaşmak için zihnin gelişi güzel işlemesi kâfi değildir. .

millet mistikleri

allah'ın yalnız insana bahşettiği büyüklük, insanlıktan ya alınıyor veya ona veriliyor. çok kere beşerin en büyük bildikleri, ondan büyüklük çalanlardır. bunlar, madde âleminin avcılarıdır; ihtiraslarının dizginlerini bırakmış, hareket âleminde her vâsıta ile iktidar ve saadet peşindedirler. zavallı beşeriyet, kendi ruhunu paçavraya çeviren, bu kendi hırsızlarının meftunudur. bunlar büyüklüklerini insanlığın bu vasfından çalarlar. insanlığa büyüklük bağışlayan gerçek büyükler ise, ruh dünyamızın fatihleridir. bunlar bizdeki zaafları neşterlemekle işe başlarlar. bu neşter bize ızdırap verici olduğu için onlar, kendilerine ilk düşman olarak kurtarmak istedikleri beşeriyeti bulurlar ve ilk mücadeleleri, kurtaracakları bu zümre ile olur. bu mücadele, belki de mücadelelerin en çetinidir.

ahlâk nizamı

kaynağını islâm'dan ve insanlık tecrübesinden alan ahlâk nizamı, türk toplumundaki çözülmenin nedenlerinin yanında somut çözümler içeren bir eser.
ortadan çekilip kaybolan ahlâk nizâmı, hepimizin, hattâ bugünkü hayat şartlarının her türlü mâziye nazaran daha mükemmel olduğunu kendilerine bir teselli gibi kullanmaya özenenlerin bile, için için yaşattıkları bir kahrın, bir derdin, bir acının en ufak devâsını elimizde bırakmadı.
hayatımızı çekilmez bir yük haline koyan bu ahlâkî sefaletin tâ içimizdeki müthiş manzarasını nasıl anlatalım: sanki korkunç ve şerir bir varlık, perdenin arkasındaki o iğrenç yüzlü ifrit etrafa saldırıyor.

gayzımız, isyanımız, son haddine gelmiş gûya vurmak için, gûya ezmek için yumruğumuzu kaldırıyoruz. fakat heyhat, kolumuz bir bez parçası gibi bitkin, kesilmiş bir halde kuvvetsiz yere düşüyor. etrafımızdan imdat istiyoruz, gözlerimizin önünde kuvveti temsil eden zümre lâkayıt gülüyor. halka çevriliyoruz, cemaat sarhoştur, kendine gelemeyecek kadar sızmış bir halde. kime yalvaralım? nereye çevrilelim?..

bergson

1859 paris doğumlu henri bergson'un felsefesinin tartışıldığı bu kitap, bergsonculuğun diğer batı felsefe akımları arasında sezgi metodunu ortaya koyarak insana ümit ve imanı tekrar hatırlatması açısından önem taşıyor.
bergson'un felsefesi, pozitivizm ile çeşitli izafiyeci (relativiste) felsefe sistemlerinin yıkıcı etkileri altında, mutlak hakikatı elde etmenin ümit ve imanını kaybeden xix. yüzyılın insanlığına, bu asrın sonlarında sezgi metodunu ortaya koymakla, bir ümit ve imanı getirmişti. bu sebepten her memlekette ilgi ve takdirle karşılandı. tesirleri az zamanda bütün dünyaya yayıldı. henüz yaşamakta iken onun kadar takdir ve alâka gören ve öylesine anlaşılan filozof belki de yoktur. asrımızın başlarında yine birbirini takibeden rölativist felsefelerin karşısında bergsonculuk, insanlık vicdanının ümit cephesinin adeta bekçisi oldu. hayatının sonlarında mistisizmi şahane tahlillerle müdafaa eden tezini ortaya koyarken onda, allah'ına kavuşmak isteyen inanmış bir ruhun hamlelerini hissediyoruz. her bakımdan bedbaht asrımızda mutlakı arama yolunda belki bir ye'sin ifadesi olan varoluş (existentialisme) felsefesi, hâlâ bergsonculuğun tesir sahasını doldurmuş sayılamaz. bazı sathî taraflarına rağmen bergsonculuk, insanlığın her asırda gözünü çekebilecek ümit ve ilham kapılarını açmıştır.

büyük fetih

büyük fetih, iki fethin, maddenin ve ruhun fethinin birleşmesiyle gerçekleşen bir fetih anlayışının ürünü bir eser. saltanattan sıradan milliyetçilikten çok uzakta bir fetih anlayışı.
temelinde mekke yatan bir fetih. osmanoğullarının ele aldığı, fatih'le, yavuz gibi dâhi devlet adamlarının siyasî tarihe insan zekâsının hârikalarından biri halinde tevdi ettikleri devlet anlayışı, merkeziyetçi ve otoriteli devletti. aynı zamanda hukuk-i ibaddan hükümdarı şiddetle mesul edici totaliter esasa dayanıyordu. önce merkeziyeçti idi. üç kıtaya yakın devlet ülkesini bir merkeze sımsıkı bağlıyordu. eski roma imparatorluğu'nun koyu merkeziyetçiliği bizde adalet ve mesuliyet prensiplerine bağlı olarak akla hayret veren bir hukuk ve ahlâk nizâmı içinde yaşatılmakta idi. bu devletin diğer karakteri otoriteli oluşudur. lâkin onda otorite yâni tam iktidar, ortaçağın ingiltere krallığı'yla, papalık devletinde olduğu gibi hükümdarın keyf ve iradesinden doğma değildir. halkın dimağını teşkil eden ilmiye sınıfına yâni münevverlere dayanır ve her hareketinden allah'a hesap vermeğe mecburdur. ancak bu hesap verme mecburiyeti, bu sorumluluk sadece âhirete bırakılmak suretiyle hükümdarın ferdî iradesine terk edilmemiştir. bu devletin üçüncü karakteri hür bir totalitarizme dayanmış olmasıdır. yâni bu devlet, halkın bütün ihtiyaçlarına uzanır ve onları karşılamaya çalışır. hukuk-u ibaddan şiddetle mesuldür. halk hizmetlerinde hürriyet prensibine halel vermeyerek bunların bir kısmını vakıf teşkilâtına bırakmıştır. bunda teşkilâtın temeli halkın, idare devletindir. sosyal teşkilâta devlet bünyesinde yer verilmiştir. devlet kavramının değer ve gerçeğini hakkıyla ifade eden bu otorite rejiminde demokrasiye yâni halkın iradesiyle idare rejimine aykırılık, halkı inkâr ve millet iradesine karşı gelme değildir.

iradenin davası / devlet ve demokrasi

seri içinde iki eserden oluşan 7. kitap: iradenin davası ve devlet ve demokrasi, nurettin topçu'nun insan iradesi ve siyaset-devlet görüşlerini içeriyor.

gayesine ulaşabilen gerçek ve tam irade, fertten başlayan, aile ile devleti yani otoriteyi isteyen, millet ve insanlık basamaklarından da geçerek allah'a ulaştıran iradedir. biz damarlarımızdan sızan iradeyi, kendi eserimiz zannetmekle yanılıyoruz. hakikatte irade birdir. o, istek halinde âleme yaygın kudretin bizdeki adıdır. aslında kendi kendini isteme halindeki varlığın adı olan bu evrensel iradeye biz sadece iştirak halinde yaşıyoruz. islâm dünyasının küllî irade, cüz'î irade ayırımı sun'îdir. benliğimizde barınan iradeyi âlemin iradesinden, daha şahsî ve tam adı ile allah'ın iradesinden ayırıp onunkine denk bir kudret gibi düşünmek, zavallı insanlığımızın aczinden fışkıran bir kibirden başka bir şey değildir. hakikatte çarpışan kudretler yok; insanın sefâletleri ile ölçülemiyecek kadar büyük, âleme yaygın bir irade ile bizim ona iştirak eden ruh yapımız vardır. bu iştirakin anlaşıldığı yerde insan şuur kazanıyor, yolumuz aydınlanıyor. kurtuluş yolu diye, insan olan varlığımızı, sefaletleri ile birlikte mutlak samimiyet olan ilâhî iradeye ulaştırıp onunla birleştiren hareketler sistemine diyoruz.

islâm ve insan/mevlana ve tasavvuf

toplu eserler içinde iki eserden oluşan 6. kitap diğer kitapları bütünleyen insan ve tasavvuf üzerinde duruyor.

türlü sefaletlerle ihtirasların parça parça böldüğü hasta bir vücudu andıran islâm dünyası, en bedbaht devirlerinden birini yaşıyor ve her islâm memleketinde ruhlar birbirinden ayrılmış, birbirlerine saldırıyorlar. her sene yüzbinlerle ziyaretçi ile dolan kâbe'nin etrafında ruh birliği ve beraberliği meydana gelemiyor. bunun sebebi ne siyasî, ne iktisadî, ne de esasında ilmî ve fikrîdir. bu halin sebebi, islâm'ın temeli ve kur'an'ın özü olan ahlâkın kaybedilmiş olmasıdır. bugünkü müslümanlar, birtakım geleneksel hareketleri dikkat ve titizlikle yapmaktan başka endişesi olmayan, ilkçağın ve ilkel devrin sihirbazlarını andırıyorlar. kur'an harikası olan ilâhî ahlâk islâm diyarında çoktan gömülmüştür. ahlâk idealine karşı ruhlarda işlenen bu zulmün tarihte çok tekrarlanan tehditleri, bugün büyük sanayi medeniyetinin insanı makinalaştıran ve makinaya esir yapan zulmüyle elele vermiş bulunuyor. belki yakın bir gelecekte büyük petrol kuyularıyla islâm ülkelerinin tröst sahipleri bu vasıflarını şeyhlikle birleştireceklerdir. insanlığın beşbin yıllık ruh ve vicdan eserini inkâr ederek düşünmeyi günah sayan sefaleti din diye tanıtan gerilikle taassup, bu zulme sığınmış bulunmaktadır. kalbe karşı gelen kaideleri islâm çerçevesi içinde insan ruhunun esaret zinciri yapmakla geçinenler kendilerine din adamı dedirttikçe ve halkın bunlara hörmet ve itibarı devam ettiği müddetçe islâm dünyasının, içinde yüzdüğü sefaletten kurtulması imkânsızdır.

isyan ahlâkı

tercüme: mustafa kök-musa doğan
özgün adı: conformisme et révolte
isyan ahlâkı, nurettin topçu'nun (1909-1975) sorbonne üniversitesi'nde yapmış olduğu doktora tezinin tercümesidir.

biz, hem uysallığa, hem de anarşizme karşıyız. her türlü sosyolojizme, yani toplum gerçeğinin her şey olduğu anlayışına karşı olduğumuz kadar, bencil ve katı ferdiyetçiliğin de karşısındayız. ferdin, sadece bütün iradeleri aynı şekilde belirleyen bir irade karşısındaki uysallığını kabul ediyoruz. bize göre selâmet, tarih ve insanlıkla birlikte, tarihin ve insanlığın var oluş sebeplerini içinde bulacakları bir mutlak'a bağlanmaktan ibarettir. aklı başında bir insanlık, kendini asla gayesi ve gerçekleştireceği mukadderatı olmayan bir varlık olarak düşünemeyecektir. kendi gayesini bilecek noktaya erişmese bile o, sanki bu gayeye arka arkaya gelen nesillerin sonsuzluğunda ulaşılacakmış gibi hareket edecektir.

kültür ve medeniyet

bir asırdan beri memleketimizin başta gelen derdi medeniyet meselesidir. geçmişte büyüklüğü dünyaca bilinen türk milletinin medeni varlığa sahip olmadığını önce batı'yı tanıyanlar ortaya attı. tanzimatla başlayan batı münasebetleri, birçok nesillerin gözünü kamaştırdı. aydınlar, batı'nın yükselişindeki sırrı aramaya koyuldular ve bu araştırmayı yaparken farkında olmadan kendi iç dünyalarını batı'nın içinde buldular. birbiri ardı sıra birkaç nesil "avrupa'ya benzemek için ne yapalım?", "garplılaşma nasıl olmalı?" diye uzun zaman sayıkladılar. o nesilleri batı taklitçiliğine, hem de ruhları duymadan sürükleyen kuvvet, başlangıç noktasında bağlandıkları aşağılık duygusu olmuştu.

reha

reha, nurettin topçu'nun 1926-1936 yılları arasında yazdığı ve bugüne kadar yayınlanmamış bir gençlik romanı. taşralı kitabında bir araya getirilen hikayeleri için olduğu kadar, fikir hayatı ve dünya tasavvurunun teşekkül devri hakkında önemli ipuçları veriyor.

mehmet âkif

büyük adamların başka bir vasfı da münzevi oluşlarıdır. onlar kalabalığın içinde yalnız yaşarlar. üçüncü bir vasıf olarak, büyük adamların devlet ve ikbal mevkilerinden uzak durduklarını görüyoruz.


taşralı

sanatta bir "anadolu romantizmi" oluşturmak amacında olan yazar, idealist aydınların hak yolunda verdikleri hizmet mücadelesini öne çıkarıyor. onun hikayelerini okuyanlar muzdarip bir ruhun çırpınışlarını, merhamet hamlesini ve ötelere uzanan aşkını mutlaka hissedeceklerdir.

türkiye'nin maarif davası

türkiye'nin maarif davası sözde modern eğitim sistemine kaynağını kur'an'dan alan anadolu insanının ruh yapısından beslenen türk mektebi tezli bir eleştiridir. millet bünyesinde inkılâplar mektepte başlar ve her milletin, kendine özel olan mektebi vardır. millî mektep, zihniyet ve örflerile, metodları ve müfredat ile, terbiye prensipleri ve psikolojik temeller ile, hattâ binasının yapı tarziyle kendini başka milletlerinkinden ayırır. bizde vaktiyle medrese millî mektepti. lâkin milletin ruhu ve içtimaî inkişafını takip edememiş ve cihanın fikir ve irfan hayatiyle bağlarını çoktan koparmış olduğundan, olduğu yerde enkaz halinde yıkıldı, çöktü. öbür taraftan, batı'da tekâmül eden insan düşüncesinin seyrini biz kendi âlemimizde devam ettiremediğimizden, açılan yeni mektep, hakikat aşkının mâbedi olmadı. parça parça bilme hevesi, evrensel ve ilâhî hakikat aşkının yerini tutamazdı. hakk'a götüren yol diye kendini hakikata adamak, gerçek mektebin yoludur. hakikat aşkına sahip insanlar, cemiyetin içinde çoğalmadıkça, hakikat aşkı cemiyet içinde en yüksek ve muhterem yeri tutmadıkça ve hakikatın ihtirası cemaat içerisinde bir umumî cereyan, büyük bir hareket haline gelmedikçe, millî mektep gerçekten var olmayacaktır.

varoluş felsefesi/hareket felsefesi

asrımızda tesirlerini bütün felsefe âlemine hatta bütün düşünce dünyasına yayarak genişleten varoluş felsefesinin doğuşu geçen asrın başlarındandır. hatta onun hazırlıklarını pascal'da bulmak kabil oluyor. ii. cihan harbi'nden sonra pek acayip anlayışlara yol açan bu felsefenin esası şudur. eski yunan'dan beri felsefe, hakikat olarak eşyanın özünü araştırıyordu. öz, duyularla tanınamayan, bir olan, hiçbir zaman değişmediği halde, değişen ve duyularla tanınan bütün varlıkların esası olan ve onları var kılan şeydir.

yarınki türkiye

ilk baskısı 1961'de yapılan yarınki türkiye, hareket felsefesinden yola çıkarak kanatlarını islam düşüncesine, sanatına açan bir kültürel-sosyal mücadelenin altyapısını oluşturan denemelerden oluşuyor.

yarınki türkiye'nin kurucuları, yaşama zevkini bırakıp yaşatma aşkına gönül verecek, sabırlı ve azimli, lâkin gösterişsiz ve nümayişsiz çalışan, ruh cephesinin maden işçileri olacaklardır. bu ruh amelesinin ilk ve esaslı işi, insan yetiştirmektir. hünerleri hep fedakârlık olan bu hizmet ehli gençler, hizmetlerinin mükâfatını da hizmet ettikleri insanlardan beklemiyecekler, sonsuzluğa sundukları eserin sesinin akislerini yine sonsuzluktan dinleyeceklerdir. yarınki türkiye'nin kurucuları, millet ve cemaat uğrunda fedakârlıklar kabullenenlerin artık bulunmadığı cemiyetimizde, muhtelif sîmâda insanları şahıslarında birleştireceklerdir. onlarda yunus yavuz'la birleşecek; sinan âkif'e uzanacak; ebu hanife hüseyin avni'yi tebrik edecektir. ve onların eseri olan yarınki türkiye, şu temellerin üstünde kurulacak: anadolu'nun toprağından kaynayan bir kan, cemaat için harcanan emek, bin yıllık bir tarih, otoriteli bir devlet ve ebedî olduğuna inanmış bir ruh…