sedmikrasky - vera chytilova

çek yeni dalgasının önemli yönetmenlerinden vera chytilova'nın 66 yapımı filmi.

çek yeni dalgası içinde anılsa da, aslında tüm sinema tarihi içerisinde oldukça ayrıksı bir yerde duran film, gerek hikayesi, gerek sinema dili, gerekse yönetmenin hayatında yarattığı etkilerle feminist ve avangard sinemanın en önemli örneklerinden biri.

ataerkil düzenden sosyalist rejime, militarizmden kapitalizme tüm sosyal norm ve kuralları eleştirirken anarşist ve bol alegorik anlatım, nihilist alaycı bir dil, alakasız sahneler ve dadaist bir yaklaşımla sunması filmi ayrıksı bir noktaya götürüyor.

yönetmeni film hakkında ‘çok tüketen toplumun başına gelebilecekler’ demiştir.

filmin çekimleri, özellikle siyah-beyaz, kırmızı, mavi, turuncu gibi değişen renk filtreleri ile oldukça çarpıcı…

ayrıca gerçeklerin üstünü örten ideolojinin yarattığı illüzyonların karşısında sinemanın tüm yasaklamalara rağmen yadırgatıcı ve altüst edici ve ne kadar etkili bir dil olabildiğinin de ispatı.

çek parlamentosunda “halk kitleleri için anlaşılmaz” bulunan film sovyet işgalinin ardından ‘’komünist ideallerle hiçbir ortak yanının bulunmaması ve filmdeki yemek israfı’’ sebepleriyle yasaklandı. chytilova 1969-1975 yılları arası hiç film yapamadı. miloš forman ve jan němec gibi yönetmenlerin yurtdışında yaşayıp çalıştığı bu ‘kendi isteğiyle sürgüne gitme’ döneminde chytilová, senaryolarının rafa kaldırılması, bürokratik labirentlerde kaybedilen gösterim izinleri, filmlerinin sümenaltı edilmesi, festivallerden gelen davetiyelerin yok edilmesi gibi engellerle mücadele etmeye devam etti. filmleri yurtdışındaki festivallerde başarı kazanırken kendi ülkesinde gösterilemiyordu.

1975’te çek cumhurbaşkanı gustav husak’a yazdığı mektupta ‘’ ne yapmalıyım? niçin bunca yıldır hiç film yapamadığımı nasıl açıklamalıyım?’’ demiş ve ardından tekrar film çekmesine izin verilmiştir.

bugün iran sineması nasıl islamî-otoriter baskılardan dolayı, mecburen “imgeler sineması” olarak varoluş mücadelesi veriyorsa; 60’larda da çekoslovak sineması stalinist-otoriter rejimle baskılanırken bir “alegoriler sineması” olmuştur.

!---- spoiler ----!

filmde bolca kullanılan sembolizmin en güzel örneği sahneler: ana karakterler büyük ve lüks bir masadaki bütün yemekleri yiyip eğleniyorlar. masa adeta savaş yerine dönüyor. ardından da masayı tekrar toplamaya, eski haline getirmeye çalışıyorlar. ama olmuyor. bu sahnede savaşlara gönderme yapılmıştır. savaşların da verdiği hasar onarılamaz denmiştir.

bir sahnede de karakterler gazeteden elbise giyiyorlar. burada da gazete asıl amacından çıkarılıp olaylar karşısında sessiz kalan halk hicvedilmiştir.

!---- spoiler ----!

papatyalar'ı @antagonist filmin başlığını açtığında mutlaka izlenmeli listeme almıştım ancak kalabalık listemde arkalarda kalmış ne yazık ki. ta ki altyazı dünya sinema sözlüğü - kolektif'nde yeniden karşıma çıkana kadar. yukarıdaki yorumda yazılmış ancak filme dair bazı gerçeklerin altını çizmekte yarar var:

film önce çekoslavakya devleti tarafından "cumhuriyetle, sosyalizmle ve komünizmin idealleriyle ortak herhangi bir noktası olmadığı" gerekçesiyle yasaklanır. daha sonra gösterimine izin verilse de 1969'dan 1975'e kadar vera chytilová'nın önüne sürekli engeller çıkarılır.

komünist partinin bir komitesinin yaptığı "derin tahakkuk" sonucu "elitist, karamsar ve deneysel" filmler yaptığı gerekçesiyle film stüdyosuna vera chytilová ile yaptığı kontratı feshetmesini tavsiye eder. görünür ve görünmeyen sansür mekanizmalarıyla epey uğraşır yönetmen. çalışması engellenir bir şekilde. ama ülkesini terk etmeyi düşünmez yine de.

çek yeni dalgasının en sıradışı isimlerinden biri vera chytilová devlet başkanına yazdığı ve sonunda "sosyalist idealler doğrultusunda mücadele etmeye devam edeceğini" söylediği mektubun da sayesinde engelleri aşarak yeniden çalışabilir.

biat etmiş mi görüldü vera chytilová emin değilim. belki rejimde kısmi yumuşamalar başlamıştı. belki de dünya çapında bir yönetmeni kendi ülkesinde çalışamaz hale getirmenin iyi bir propaganda olmadığını düşündüler. avangard sinemanın önemli filmlerinden olan papatyaları "başka tarzda bir film nasıl yapılabilir?" sorusunu soran herkese öneririm.

yorumu 2 kadın (senaryoda marie i ve marie ii olarak adlandırılıyorlar) arasındaki varoluşsal sohbet ile bitireyim:

!---- spoiler ----!

- gerçekten bir şey var mı gerçekten? var mıyız ki biz?

- bizim gerçekten biz olduğumuz nereden belli? yani gerçekten var olup olmadığımızı nasıl biliyorsun?

- senden biliyorum.

- bak doğru söyledin. senin açından bunu kanıtlamak zor olurdu. burada ikamet etmiyorsun. bir işin yok. varlığın kanıtlanabilir değil.

!---- spoiler ----!

papatyalar fragman

(bkz: altyazı dünya sinema sözlüğü - kolektif)