de bağlacının ve -de ekinin yazımı

yazının çok eski dönemlerine gidildiğinde yazıları oluşturan sözcüklerin tamamının bitişik yazıldığı görülür. sonraki dönemlerde ise okuma ve anlamlandırmanın kolaylaşması amacıyla sözcükler arasında boşluk bırakılmaya başlanmıştır. türkçenin bugünkü kullanımında da sözcükler, birleşmelerini gerektiren özel bir durum yoksa, ayrı yazılmaktadırlar. türkçenin kullanımındaki en popüler sorun ise “de” bağlacının yazımıdır. “de” bağlacı bir bağlaç olan diğer bütün sözcükler gibi (ama, fakat, lakin vb.) ayrı yazılmaktadır. fakat aynı seslerden oluşan bir de bulunma hali ekinin olması bu popüler imla sorununu doğurmaktadır; çünkü ekler eklendikleri sözcüğe bitişik olarak yazılmaktadır. eğer kullandığımız “de” nin işlevini bilirsek yazımını da karıştırmayız.

bulunma hali eki “-de,-da”

herhangi bir şeyin (buna “a” diyelim.), soyut veya somut manada sınırlarını çizdiğimiz başka bir şeyin (buna da “b” diyelim) sınırları içerisinde bulunduğunu veya bulunacağını ifade etmek istediğimizde sınırlarını belirlediğimiz şeyi gösteren sözcüğe bu eki ekleriz. “bde” dediğimizde bnin varlık alanının sınırlarının içinde bir a olduğunu kastetmiş oluruz. “anahtarım evde kaldı. çocuk arabada oturuyor. yaşananlar geçmişte kaldı. aklımda sen varsın.” örneklerinde olduğu gibi.

bağlaç olan “de, da”

genellikle “dahi, dahil” sözcüklerini karşılayacak şekilde kullanılır ve kendisinden sonra yazıldığı sözcüğün ögesi olduğu eylem için kendisinden başka benzerlerinin de bulunduğunu veya bu sözcüğün en az ikinci kez aynı eyleme öge olduğunu bize bildirir. örneğin “eve aslı da gelecek.” cümlesindeki “de” bağlacı ile gelme eylemine dahil olan başka kişilerin de olduğunu anlarız. ikinci duruma örnek olarak ise “bugün de midem sırtıma yapıştı.” cümlesinde olduğu gibi aynı eylemin başka ”bugün”lerde de gerçekleştiğini anlarız. bu anlattığımın dışındaki örneklerde ise “her işi bitti de kuantum fiziği öğrenmek kaldı.” cümlesinde olduğu gibi bağlaç fiilden sonra gelir ve cümledeki alay anlamını kuvvetlendirmek için kullanılır.

not: “de” bağlacı zaten ayrı yazılan bir sözcük olduğu için bulunma hali eki gibi benzeşmeye uğramaz. yani “kitap ta bir araçtır.” değil “kitap da bir araçtır.” şeklinde yazılmalıdır.