Kimdir?
erebê şemo, 1897 yılında o dönem çarlık rusya’sı işgalinde olan kars’ın susuz köyünde doğdu. şemo, çocukluk ve gençlik yılları büyük sıkıntılar içinde geçmesine rağmen eğitimine devam eder. demiryolunda çalışırken bolşeviklerle tanışır ve onlarla ilişkilerini geliştirir. ardından kızıl ordu’ya katılır ve 1917ekim devrimi'nde aktif rol alır.
rusça, ermenice, ingilizce ve türkçe dillerini öğrenen şemo, bolşevikler için tercümanlık yapar. 1920’de yükseköğrenime başlar. daha sonra eğitimine doğu enstitüsü’nde devam eder ve birçok öğrencinin okumasına da ön ayak olur. yine bu dönemde ermenistan komünist partisi içinde aktif rol alır.
sscb’nin “kürtçe çalışma birimlerinde” de yer alan erebê şemo, 1929 yılında süryani ishak maragulov ile beraber latin harflerinden oluşan kürtçe alfabe çalışmaları yaparlar. o dönemde diğer sovyet halklarında olduğu gibi kürtlerde de okuma yazma oranı düşüktür. şemo ve arkadaşı bu durumu düzeltmek için kimi girişimlerde bulunurlar. ilk olarak kürt köylerini gezip okuma yazma öğretmeye çalışırlar. ardından reye teze (yeni yol) adlı bir gazetenin çıkartılması için girişimde bulunurlar ve ermenistan komünist partisi’nin yayın organı olarak çıkartılır gazete.
sscb’nin kürtçe çalışma birimlerince çıkartılan reye teze, sovyetler birliği'nde ve mezopotamya’da yaşayan kürtlere sosyalizm mücadelesini ve kazanımlarını aktaran bir köprü görevi görmeyi amaçlar. reye teze 73 yıllık basın hayatıyla kürt gazetecilik tarihinde en uzun soluklu gazetesi olma unvanına sahiptir. reel sosyalizmin dağılışının ardından 2003’de maddi sıkıntılardan dolayı kapanmıştır.
erebê şemo yazarlığının ilk yıllarında ağırlıkla siyasi eserler kaleme almıştır. "emrê lenin" (lenin’in emri), "terîqa rêvolûsîya oktyabrê" (ekim devrimi tarihi) bunun örneklerindendir. şemo’nun ilk kürtçe romanı olan şivanê kurmanca* (kürt çoban) eseri 1935’de erivan’da yayımlanmıştır. yazar bu eserde kendi hayatından esinlenerek çocukluğundan bolşeviklerle tanışmasına kadarki süreyi işlemiştir. ayrıca kitap kürtlerin rusya’daki ekim devriminden öncesi ve sonrasındaki yaşamını ele alır. bu bakımdan ideolojik bir tema içermektedir.
sadece sovyetler birliği'ndeki kürtleri anlatmakla yetinmeyen şemo, kürdistan’ın farklı parçalarında yaşayan kürtlerin durumunu da kaleme almıştır. dımdım, jîyana bextewar (mutlu yaşam) ve hopo eserleri bunun örneklerindendir. yazar dımdım eserinde fars, safevi ve osmanlı devletleri arasında kalan dımdım kalesi’nin konu edinir. farslar bu kaleyi almak için saldırır fakat kürt askerleri ise bu kaleyi korumak için direnirler. kitap bu ikisi arasındaki mücadeleyi anlatır. jîyana bextewar kitabında, türkiye’de yaşayan kürtlerin gördükleri zulümden kaçıp sscb’ye sığınmaları, ekim devriminin öncesi ve sonrası anlatılır. hopo eserinde ise sosyalizmin güzellikleri ve insan yaşamındaki olumlu gelişmeler konu edilir.
aldığı ödüller
1967’de ermenistan sovyet sosyalist cumhuriyeti emektar kültür işçisi nişanının, 1978’de sovyetlerin büyük ödüllerinden olan kızıl bayrak ve halkların dostluğu nişanlarının sahibi olur.
sovyet yazar maksim gorki, reye teze'yi kastederek; ”kürt halkı erebê şamilov’un diliyle konuşuyor” demiştir.
-
“geleneksel kürt edebiyatın modernize etmek ve yeni anlatım biçimleriyle yeni kanallar bulmayı amaçlayan, kürt romanının öncülerinden 1897 1978 yılları arasında yaşayan sovyet kürt yazarı erebê şemo'nun, şivanê kurd yani kürt çoban adlı romanı kürtçenin ilk romanı olarak bilinir. 1935 yılında erivan’da yayınlanan ilk yapıtı özelliği taşıyan bu roman çoğunlukla yazarın başından geçenleri, çocukluk ve gençlik yıllarını, göçmen kürtlerin kafkasya'daki yaşantılarına odaklanır. “şivanê kurd, tümüyle yazarın yaşam öyküsüdür” diyen eskere boyik, romanın “zengin ve temiz bir kürtçe ile yazıldığını, sohbet dilini esas aldığını belirtiyor. rusça, türkçe ve fransızcaya da çevrilen folklorik öğelerle dolu, yazarın çocukluk ve gençlik döneminde sosyal konuları alan olan bu roman, daha sonra yazar ve düşünür nureddin zaza tarafından gözden geçirilerek yeniden yayınlandı. roman ayrıca ekim devrimi'ne, sovyetlerin savaşına ve iç karmaşaya da odaklanır. roman kürtçe yazıldıktan sonra kısa sürede rusçaya çevrildi. fransızcaya ve türkçeye çevrildi.”
mehmed uzun, kürt edebiyatına giriş, ithaki yayınları, 5.basım, sayfa 70-71
ekleme: kitap bende mevcut ama şehir dışında olduğum için bilgileri daha ayrıntılı ekleyemiyorum. ilerleyen zamanlarda eklerim.