Kimdir?
henry david thoreau (12 temmuz 1817 - 6 mayıs 1862), abd'li yazar, filozof, şair, tarihçi, kölelik karşıtı, vergi direnişçisi, kalkınma eleştirmeni ve natüralist.
1817 yılında massachusetts eyaletine bağlı concord'da doğdu. harvard üniversitesi'nden 1837 yılında mezun oldu. hiçbir zaman geleneksel bir öğrenci olmamıştı, okul yıllarında transandantalizme ve ralph waldo emerson'a olan ilgisi başladı. harvard'dan mezun olunca bir süre babasının dükkânında çalıştı, daha sonra bir okulda öğretmenlik yaptı. düşüncesel anlamda fazlasıyla etkisinde kaldığı, ve ömür boyu dostu olacak emerson 1841'de onu evine davet etti, ve thoreau 1843'e kadar sık aralıklarla emerson'da kaldı. emerson'ının asistanı gibiydi, the dial isimli transendentalist dergiye şiir ve nesirleri ile katkıda bulundu. 1845 yılında concord şehrinin dışında bulunan walden gölü kıyısında, emerson'a ait olan bir arazinin üstüne bir kulübe inşa etti. burada geçirdiği iki yılın meyvesi olarak "walden" kitabını yazdı. walden gölünün kıyısında geçirdiği doğayla bütünleşik ama yalnız iki yılın bir diğer meyvesi de, 1849'da yayınlanan, "a week on the concord and the merrimack rivers" (concord ve merrimack irmakları üzerinde bir hafta) idi. thoreau'nun sağlığında yayımlayabildiği sadece bu iki kitabı vardır. diğer eserleri ve günlükleri ölümünden sonra yayınlanmıştır.
1854'de yayınladığı başyapıtı "walden" amerika'nın en önemli entelektüel akımlarından biri olan new england transendentalizmi için bir örnek eserdir. eserde yer alan çevre konusundaki düşünceler ise modern çevreciliğin ve çevre korumanın en önemli satırlarıdır diyebiliriz. amerikan düşünce tarihi, transendentalizm ve naturalizmde bıraktığı izler ne kadar önemliyse, "sivil itaatsizlik" (civil disobedience, 1849) isimli makalesi de siyasi tarihe bıraktığı iz de o kadar önemlidir. meksika savaşı yüzünden, ki ona göre bu savaş sadece köleliği geliştirmek içindi, ödemeyi reddettiği vergi sonucu hapiste geçirdiği bir gece, onun "sivil itaatsizlik" isimli makalesini yazmasına neden olmuştur. daha sonraları gandhi'nin en büyük ilham kaynağı olacak bu makale thoreau'nun belki de en ünlü eseridir. gandhi'nin dışında tolstoy ve martin luther king gibi önemli isimler de thoreau'nun düşüncelerinden ve eserlerinden ilham almışlardır.
thoreau, 1862'de, birkaç küçük gezi ve harvard'daki öğrencilik dönemi dışında hiç ayrılmadığı concord şehrinde, geçirdiği tüberküloz yüzünden vefat etmiştir. bütün eserleri 20 cilt halinde 1906'da basılmıştır.
-
walden gibi çok güzel bir doğa kitabı yazmıştır. walden gölü'nün kıyısında yazmış olduğu bu kitabı, doğadan uzaklaşmış insanlara doğayı sevdirir bir düzeyde ve oradaki yaşadıklarını anlatmasıyla doğa severlere yıllardan beri ilham kaynağı olmakta. yazılarında yalın bir dil kullanan thoreau, başka bir kitabı sivil itaatsizlikte ise, amerika'nın sistemini ağır bir dille eleştirir. öyle ki, ileri görüşlülüğü sayesinde amerika'nın ileride ne denli şiddet uygulayacağını ve hırçınlaşacağını çok iyi farketmiş ve yazmıştır. -
şöyle bir hikaye rivayet edilir:
thoreau, abd'nin meksika'ya karşı yürüttüğü emperyalist savaş sırasında konan nüfus başına vergiyi 'ödediği dolar, bir adam öldürmek üzere, başka bir adam veya tüfek satın almaya yaramasın' gerekçesiyle vermeyi reddedince bir gece hapis yatmış.
kendisinden 14 yaş büyük olan ve bir çok özgürlükçü düşünceyi kendisiyle paylaşan raplh waldo emerson, telaşla arkadaşını görmek üzere onun hücresine girdiğinde aralarında şöyle bir konuşmanın cereyan ettiği anlatılır:
'henry, neden buradasın?'
'waldo, sen neden burada değilsin?' -
eski hint kaynaklarında gördüğü sivil itaatsizliği amerika'da eyleme dökmüş ve kaleme almıştır. sivil itaatsizlik fikrini ilk ortaya atan değildir. abd'nin meksika ile savaşmasını protesto etmek amacıyla, benim ödediğim vergilerle benim istemediğim bir savaşı sürdüremezsiniz diyerek vergi vermeyi reddetti. demir parmaklıkların arkasında geçirdiği gecede sivil itaatsizlik metnini yazdı. gandhi öğrenciyken okuduğu thoreau'nun sivil itaatsizlik metninden etkilenecek ve hindistan'da ingiliz imparatorluğuna karşı büyük bir toplumsal hareketi (pasif direniş) başlatacaktır. böylelikle thoreau, hindistan'dan aldığı fikri yine hindistan'a satarak(!) amerikalılık duruşunu göstermiştir.
thoreau, kimine göre anarşist, kimine göre ise sosyalist.
anarşist olduğu savunuluyor çünkü abd hükümetine kızıp devletle bağını koparmak için vergi vermeyi reddetti. ayrıca iki yılını bir göl (walden) kenarında iktidar ve kurumlarından uzakta yaşayarak geçirdi. hatta bu eyleminden dolayı onu anarko-primitivist olarak görenler de mevcut. gölde yaşarken yazdığı kitabın “ekonomi” bölümünden primitivist çıkarımlar yapmak mümkün ancak dışardan bakınca ilkel gibi görünen göl macerasının tarihteki karşılığı tarım toplumu dönemlerine tekabül ediyor. yani hayaller anarko-primitivizm olsa bile hayatlar anarko-komünizm.
sosyalist olduğu savunuluyor çünkü kızdığı sadece dönemin abd hükümetidir. “en iyi yöneten devlet, en az yöneten devlettir.” lafınının devletin tamamen ortadan kalkmasından ziyade ayak altında dolaşmayan, varlığını hissettirmeyen bir kurum olması gerektiğini savunduğu iddia ediliyor. sosyalist olduğunu söylemek için elimizde pek fazla bir şey yok. yaşadığı dönemde anarşizm, sosyalizm gibi fikirlerin keskin hatlarıyla ortaya konulmadığını düşünürsek thoreau'yu da bir kategoriye sokma çabasından bir sonuç çıkacağını düşünmüyorum. ben yalnızca natüralist demeyi tercih ediyorum.
birçok düşünür, yazar, maceracı ve aktivist için bulunmaz bir ilham kaynağı. -
*'ödünç almak arkadaşlarınızın sizin girişimlerinizle ilgilenmelerine izin vermenin en cömert yoludur.'
*'eskiden acıktığında özgürce istediği meyveyi dalından koparan insan artık çiftliğinin rençberi oldu. barınmak için bir ağacın altına sığınırdı, artık evinin kâhyası oldu. artık yalnızca gece çökünce kamp kurmuyoruz, cenneti unutup yeryüzüne yerleşmişiz. hıristiyanlığı yalnızca gelişmiş bir zirai kültür yöntemi olarak benimsemişiz.'
*'her nesil eski modayla alay eder ama yeni modayı da bir ibadeti yerine getirirmiş gibi izler.'
*'filozof olmak ne zekice fikirlere sahip olmaktır yalnızca, ne de felsefe ekolü kurmaktır. filozofluk; aklı, aklın emrettiği gibi yaşayacak kadar sevmekte yatmaktadır. yalın, bağımsız, asil ve sorumluca yaşamaktır.'
*'insan, bir şeyleri kendi haline bırakmaya gücünün ve zamanının yettiği oranda zengindir.' -thoreau
#topluma,insanliga, doğaya ve hukuka dair önemli sözler söylemiş, yazmış büyük insan. -
walden gölünde 2 yıl civarı bir süre geçirmiş yazar. daha sonra şehir hayatına geri dönmüştür. tabi doğada yaşamak, yazmak kadar kolay değil. en azından kendisi için^:gülücük^