Kimdir?
(25 şubat 1907 - 2 nisan 1948) türk öykücü, şair, öğretmen, yazar ve gazeteci.
25 şubat 1907'de edirne vilayeti'nin gümülcine sancağı'na bağlı eğridere kazasında doğdu. babası piyade yüzbaşısı (cihangirli) selahattin ali bey'in görev yerlerinin sık sık değişmesi dolayısıyla, ilköğrenimini istanbul, çanakkale ve edremit'in çeşitli okullarında tamamladı. 1921'de edremit'e göçtüklerinde bölge yunan işgalinde olduğu için emekli olan babası aylığını alamadı ve aile çok zor günler geçirdi. ilkokulu bitirdikten sonra parasız yatılı olarak balıkesir öğretmen okulu'na girdi ve beş yıl burada okudu. 1926 yılında istanbul öğretmen okulu'nda mezun oldu. bir yıl kadar yozgat'ta ilkokul öğretmenliği yaptı, millî eğitim bakanlığı'nın açtığı sınavı kazanarak almanya'ya giderek iki yıl (1928-1930) orada okudu. yurda döndükten sonra, orhaneli’nde ilkokul öğretmenliğine atandı. aydın ve sonra konya ortaokullarında almanca öğretmenliği yaptı.
1932 yılında konya'da bulunduğu sırada, bir arkadaş toplantısında atatürk'ü yeren bir şiir okuduğu iddiasıyla tutuklandı. bir yıla mahkûm olarak konya ve sinop cezaevlerinde yattı, 1933 yılında cumhuriyetin onuncu yıl dönümü dolayısıyla çıkarılan af yasasıyla özgürlüğüne kavuştu. cezaevinden çıktıktan sonra ankara'ya gitti ve millî eğitim bakanlığı'na başvurarak yeniden göreve alınmasını istedi. dönemin bakanı hikmet bayur'un "eski düşüncelerinden vazgeçtiğini ispat etmesini" istemesi üzerine 15 ocak 1934 tarihinde varlık dergisinde "benim aşkım" adlı şiirini yayımlayarak atatürk'e bağlılığını göstermeye çalıştı. aynı yıl bakanlık neşriyat müdürlüğü'ne alınmış, ankara ii. ortaokul'da öğretmenlik yapmıştır. 16 mayıs 1935 günü aliye hanım ile evlenip, 1936'da askere alınmıştır. 1937 eylülünde kızı filiz ali dünyaya gelmiştir. yedek subay olarak askerliğini eskişehir'de tamamlamış, 10 aralık 1938'de musiki muallim mektebi'nde türkçe öğretmeni olarak göreve başlamıştır. 1940 yılında tekrar askere alınıp, askerliğini yaptıktan sonra 1941-1945 yılları arası ankara devlet konservatuarı'nda almanca öğretmenliği yapmıştır.
"içimizdeki şeytan" romanı milliyetçi kesimde büyük tepki topladı. nihal atsız'ın hakkında yazdığı hakaret dolu bir yazıya karşılık dava açtı, dava sırasında çok sıkıntı çekti. 1944 yılında davayı kazanmasına rağmen tepkilerden kurtulamadı. olaylı duruşmalar sonunda bakanlıkça görevinden alındı, 1945 yılında istanbul'a giderek gazetecilik yapmaya başladı. ancak fıkra yazdığı la turquie ve yeni dünya gazeteleri, tan olayları sırasında tahrip edilince işsiz kaldı, 1946 - 1947 yılları arası aziz nesin ve rıfat ilgaz'la marko paşa, malum paşa, merhum paşa, öküz paşa gibi siyasal mizah dergilerini çıkardı. ancak, bu gazeteler tek parti iktidarının baskılarıyla karşılaştı, dergilerin isimlerindeki paşa ifadesiyle "milli şef" ismet paşa ile alay edildiği iddiası ile kapatıldı, yazılar ve yazarları hakkında kovuşturmalar açıldı. dergilerde çıkan yazılarından dolayı üç ay hapis yattı ve karşılaştığı baskılardan bunaldı. ali baba dergisinde yayımladığı "ne zor şeymiş" başlıklı yazıda, içinde bulunduğu durumu şöyle anlatmaktadır: "çalmadan, çırpmadan bize ekmeğimizi verenleri aç, bizi giydirenleri donsuz bırakmadan yaşamak istemek bu kadar güç, bu kadar mihnetli, hatta bu kadar tehlikeli mi olmalı idi".
bir başka dava nedeni ile 1948'de paşakapısı cezaevi'nde üç ay yattı. çıktıktan sonra zor günler geçirmeye başladı, işsiz kalıp, yazacak yer bulamadı. baskılardan uzaklaşmak için yurt dışına gitmeye karar verdi ancak kendisine pasaport verilmedi. yasal yollardan yurt dışına çıkma olanağı bulamayınca da bulgaristan'a kaçmaya karar verdi ve para karşılığı ali ertekin adlı bir kaçakçıyla anlaştı. ordudan atılmış olan bir astsubay olan ertekin, geçimini yurt dışına adam kaçırmakla sağlamakta, öte yandan millî emniyet hizmeti riyâseti adına ajanlık yapmaktaydı. resmi açıklamalara göre ertekin, "milli hislerini tahrik ettiği için" sabahattin ali'yi başına sopa vurarak öldürdü. cesedin 2 nisan 1948 tarihinde bulgaristan sınırında şaibeli bir şekilde bulunmasından sonra, 28 aralık 1948'de tutuklanan ertekin, kırklareli ağır ceza mahkemesi'nde yargılandı. yaptırımı 18-24 yıl olan adam öldürme suçundan, 15 ekim 1950'de "milli hisleri tahrik" gerekçesiyle cezası indirilerek 4 yıla hüküm giydi.[1] ancak yazarın yakın çevresi ise sabahattin ali'nin kırklareli'de milli emniyet tarafından sorgulanırken işkence sonucu öldüğü ve ertekin'in paravan olarak kullanıldığını iddia etse de bu hiçbir zaman kanıtlanamadı.[1] sabahattin ali'yi öldürdüğünü itiraf eden ve milli emniyet mensubu olduğu iddia edilen ali ertekin, dört yıla hüküm giymiş; fakat birkaç hafta sonra çıkartılan aftan yararlanarak serbest kalmıştır.[2]
bulgaristan’ın eğridere (ardino) kentinde, sabahattin ali’nin 100. doğum yılı kutlandı. 31 mart 2007 günü gerçekleşen toplantıya, başta bulgaristan yazarlar birliği başkanı olmak üzere sofya ve bulgaristan’ın çeşitli kentlerinden türk ve bulgar yazarlar, şairler, okurlar ve sabahattin ali’nin kızı filiz ali katıldı. bütün eserleri 1950'li yıllardan beri bulgaristan’daki tüm okullarda okutulduğundan, sabahattin ali bu ülkede çok tanınan bir yazardır.
şiir
1934: dağlar ve rüzgâr
1937: kurbağanın serenadı ve öteki şiirler'le birlikte
bestelenen şiirleri[kaynağı değiştir]
"hapishane şarkısı v" (aldırma gönül - kerem güney, edip akbayram)
"eşkiya dünyaya" (zülfü livaneli)
"leylim ley" (zülfü livaneli)
"hapishane şarkısı i" (göklerde kartal gibiydim / nazlı yarim - deniz akyürek)
"hapishane şarkısı ii" (bir yürek kaldı avucumunda) (grup çağrı) [3]
"hapishane şarkısı iii" (geçmiyor günler - ahmet kaya)
"çocuklar gibi" (sezen aksu - mustafa kaya)
"kız kaçıran" (ahmet kaya)
"kara yazı" (ahmet kaya)
"melankoli" (ali kocatepe, nükhet duru)
"eskisi gibi" (ben yine sana vurgunum - ali kocatepe, nükhet duru)
"dağlar" (benim meskenim dağlardır - sadık gürbüz, dağlardır dağlar - sezen aksu)
"göklerde kartal gibiydim" - grup çağrı, volkan konak
"geçmiyor günler" - ahmet kaya
öyküleri
değirmen (1935)
kağnı (1936)
hanende melek (1937)
ses (1937)
kağnı - ses (1943 - iki kitap birlikte)
yeni dünya (1943)
sırça köşk (1947)
kamyon
bütün öyküleri 1 (aralık 1997, değirmen, kağnı ve ses kitapları ile birlikte)
bir orman hikayesi
oyun
zanaatkarlar (1936)
romanları
kuyucaklı yusuf (1937)
içimizdeki şeytan (1940)
kürk mantolu madonna (1943)
derlemeler
markopaşa yazıları ve ötekiler (1998)
çakıcı'nın ilk kurşunu (2002)
mahkemelerde (2004)
hep genç kalacağım (2008)
çevirileri[kaynağı değiştir]
tarihte garip vakalar, max memmerich (1941)
antigone, sofokles (1942)
minna von barnhelm, lessing (1943)
üç romantik hikaye, h. von kleist - a.v. chamisso - e.t.a. hoffmann (1944)
fontamara, ignazio silone (1944)
gyges ve yüzüğü, fr. hebbel (1944)
yüzbaşının kızı, a.s. puşkin (1944) (erol güney ile birlikte)
(kaynak:vikipedi)
-
"sabahattin ali eserlerini yazarken hazırlık devresi diyebileceğimiz bir dönem geçirir. bu zaman zarfı içerisinde kafasında yazacağı hikâyeyi ya da romanı kurgular. kimi zaman bu tasarım ve kurgularını yakın arkadaşlarına okuyarak onların fikrini alır kimi zaman da hikâye ya da romanını anlatırken şekillendirir. bu konuda sabahattin ali'nin kızı ve eşinin söyledikleri konuyu aydınlatacak mahiyettedir: 'babam, yazacaklarını uzun zaman kafasında planlar, evirip çevirir, kısa notlar alırdı. böyle zamanlarda çok dalgın olur, yanında top patlasa duymazdı.' sabahattin ali’nin eşi aliye ali'de aynı duruma işaret eder: 'sabahattin, roman ve hikâyelerini çok rahat yazıyordu. oturma odamızda radyo çalarken eserlerini yazmak onu rahatsız etmezdi. kendisini bir işe verdiği zaman gürültüyü ve etrafı unutabiliyordu. bugün hikâye ve romanları muhtelif gazetelerde tefrika edildikten sonra kitap halinde çıkmıştır. gazeteye günlük tefrika yetiştirirken, evde misafir de olsa aynı odada bir kenara çekilip yazar, gazeteye yetiştirirdi. yalnız roman ve hikâyelerini yazmaya başlamadan evvel 5-6 ay not alır, kafasında onları hazırlardı. neticede yazarken kafasındakiler birbiri arkasına kağıda dökülebiliyordu sanırım.'" -
yeni yazinin oturmasini saglayan yazarlardan biridir. siir ve romanlarindan ziyade kisa oykulerini tavdiue edebilirim. yuksek ayrinti, ince gozlem ve surekli bir naturalizmle bezenmis 30larin anadolusu. hepsi guzel hepsi cok basarili. romanlari ve siirleri biraz yalinkat, acemi isi gibi duruyor, ustaca oykulerine kiyasla. -
türk dizileri gibi 10 saniyelik bir estantaneyi 7-8 dakikaya yayıyor yani yarım sayfalık konu karakterlerin jest mimiklerinden tutun da iç seslerine kadar en ince ayrıntısına kadar anlatılarak çok rahat 10 sayfaya yayıyor. en kritik nokta bunu okuyucuyu sıkmadan akıcı bir şekilde yapabiliyor olması. -
kurk mantolu madonna ile baslayip icimizdeki seytan ile eserlerine devam ettigim muthis yazar, entelektuel.
eserlerini altini cizerek, notlar alarak okudugum nadir yazarlardan. cunku oyle gercekci, oyle dogru tanimlamalar, analizler yapiyor ki sanki 1940larda degil bugun icin soylenmis gibi. velhasil, ileri goruslu, durust bir yazar oldugu kesindir. yoksa bu kadar celiskiler icinde olan hayatimizi bu kadar guzel bize geri anlatamazdi.. -
öyle günler gördüm ki şiirinde hayatındaki zorlukları, ihanetleri keskin ve açık bir dille ifade eden usta yazar/şair.
kuyucaklı yusuf, kürk mantolu madonna, şiirleri hepsi ayrı ayrı çok güzel. her ne kadar bazı eserleri şu anda instagram kitaplığında yer alsa da layık olduğu yer özünde bir kitaplığın en çok kullanılan en çok okunan rafıdır. -
para kazanmak için bestseller olması için yazdıgı eseri kürk mantolu madonnadır.ticari kaygıyla yazdığı eserinde dahi edebi değerden ödün vermemesiyle günümüz bestseller yazarlarınca örnek alınması gerekir. -
az önce bir başka güzel insan, sunay akın'ın geyikli park adlı kitabında hikayesini okurken; çanakkale savaşında bir çocuk, ve o güzel fotoğrafını görünce çok duygulandım yine.. annesi hüsniye hanım, savaşın elim geçen dönemlerinde kendisini hiç öpmemiş, yer yer şiddet uygulamış.. onu kucağına aldığı vakit de henüz 14'nde imiş.. sonrasında işte böyle güzel bir insan, yine hüzünlü bir hayatın kıyıya vurmuş hali.. -
herkes ne diyecek?... fakat bu ana kadar herkesten ne gördüm ki...
bana en yakın olanlar dahil olmak üzere, bu herkes dedikleri şey beni üzmekten,
hayatımı manasız bir hale sokmaktan başka ne yaptı? bu yaşıma kadar en iyi zamanlarım
tam manasıyla yalnız kalabildiğim günler olmuştu. -
"hayatımızın, birtakım ehemmiyetsiz teferruatın oyuncağı olduğunu, çünkü asıl hayatın teferruattan ibaret bulunduğunu görüyordum" - sabahattin ali.
aldırma gönül, leylim ley, eşkiya dünyaya hükümdar olmaz, kara yazı, benim meskenim dağlardır gibi şiirlerin ve daha nicelerinin sahibi büyük şair. değirmen diye bir öyküsü var ki; ne kadar çok sevilebileceğini öğretir. bir de insanı anlatan 'büyük hikaye' si 'kürk mantolu madonna'sı. 41 senelik ömrüne bir sürü eserler sığdırmış öykücü, şair, öğretmen, yazar ve gazeteci. -
"...davul, zurna, ey gaziler, sokaklarda kalabalık... hem oynayan, hem bağıran, hem de yürüyen coşkun ve genç askerler... kendilerini nasıl bir akıbetin beklediğini bilmeyen ve "ya gazi ya şehit" diye bağırdıkları halde ölümü akıllarına bile getirmeyen zavallılar... hayatın yeknesaklığı içinde birdenbire beliriveren bu korkunç değişikliği gülerek kabul eden, ona koşan ve ne için, kimin için ölmeye gideceklerini, nerede ve nasıl öldürüleceklerini sormayı asla akıllarına getirmeyen kahramanlar..."