şehname - firdevsi

"firdevsi'nin eski iran efsaneleri üzerine kurulu manzum destanıdır. iran edebiyatının en büyük eserlerinden biri olarak kabul edilir. 977 ila 1010 arasında yazılmıştır. 60.000 beyit civarında hacme sahiptir. tek şair tarafından yazılan en uzun epik şiirlerdendir

šāhnāmeh ya da şéhname, tarih öncesi zamanlardan başlayıp sasani imparatorluğu sonuna dek tüm eski iran krallarını inceler. bunlar; keyûmers (orta farsça:kayômart), hōşeng, tahmûrâs, cemşid, zahhak, feridūn, menûçehr, key kubad, key kâvus, key hüsrev, bahman, dārā (iii. darius), iskandar (büyük iskender), i. ardeşir, i. şapur, i. hürmüz, v. behram, i. hüsrev, iii. yezdigirt gibi krallar, ana tema zabulistan prensi efsanevi kahramanı rostam (rüstem), esfandiār (goštāsp'ın oğlu) ve afrāsiab gibi kahramanları ve suçluları içerir.

iranlıların turanlılarla olan mücadeleleri iranlı hissiyatı ile yazılmıştır. türkler'in iran'a göçleri ve hâkim olmaları sonrasında iranlıları (farslar) onore etmek için gazneli mahmud'un teşviki ile kendisi de bir iranlı olan tuslu firdevs tarafından kaleme alınmıştır. eserde geçen olaylar çoğunlukla iranlı yunus ile turan kralı efrasiyab arasındaki epik çekişmeler şeklindedir. şeytani güçleri olan turan kralı efrasiyab aslında gerçek bir tarihi kişilik olan alper tunga'dır.

rivayete göre, gazneli , sarayında firdevsî’ye tarihî, efsanevî birçok resimlerle; av ve savaş silahlarıyla süslenmiş mükemmel bir mekân tahsis etmiştir. firdevsî bunlardan esinlenmiş, özellikle ıssız bağlarda, zümrüt kırlarda gezerek; çimler ve serviler altında oturarak; suların çağıltısını, bülbüllerin ötüşünü dinleyerek bu destanı kaleme almıştır. edebiyat ve tarih yetkeleri tarafından destan olarak nitelendirilen şehnâme’nin içeriğinde masalımsı bir hava da sezilir. bununla birlikte şehnâme’de mitolojik unsurlar da bir hayli fazladır. hemen hemen her milletin edebiyatında o milletin tarihiyle ilgili bilgiler veren anlatılar mevcuttur. sözgelimi; türk milleti; oğuz kağan, türeyiş ve göç destanı gibi, olayları kesin olarak bilinmeyen zamanlarda meydana gelmiş birçok anlatıya sahiptir. sümerlere ait gılgamış, ruslara ait igor, britanyalılara ait kral arthur, finlere ait kalevala, hintlere ait ramayana, antik yunanlara ait iliada ve odysseia destanları buna dair başlıca örneklerdir."