ilkel birikim adam smith'in ortaya attığı, marx'ın tartışma düzeyine taşıdığı köken olarak 15-16'ncı yüzyıldaki kapitalist birikim sürecini anlatan bir kavramdır.

marx'ın bahsettiği süreç aslında sermayedarın sermayesini arttırırken bunun önemli bir kısmını, özellikle küçük üreticileri proleterleştirerek yaratmasına dayanır.

ancak bu süreç aynı zamanda da feodal düzenin ve lonca sisteminin yarattığı görece güvenceli sistemin çözelmesi; eskiden kendi işlerinde çalışan zanaatkarların işlerinden olması, sahip oldukları üretim araçlarını kaybetmesi, işgücü piyasasına terkedilmesi, emeklerini satarak geçimlerini sağlayan "özgür köleler" haline gelmelerini de ifade etmektedir.

"demek oluyor ki, üreticiyi ücretli-işçi haline getiren tarihsel hareket, bir yandan bunların kölelikten ve loncaların koydukları bağlardan kurtulmaları olarak görünüyor;... ama öte yandan, bunyeni özgürleşmiş kimseler; sahip oldukları bütün üretim araçları ile, eski feodal düzenlemelerin sağladığı her türlü güvenceler alındıktan sonra ancak kendilerinin satıcısı haline geliyorlar."

(bkz: kapital - karl marx)

ilkel birikim, sadece tarihsel bir döneme özgü değildir ve günümüze uyarlanmış şekliyle varlığını sürdürmektedir.

örneğin; özelleştirmeler.

kamu işletmeleri niteliği itibariyle kamu ortak mülkiyetine aittir. çeşitli gerekçelerle (atıl, verimsiz olduğu, liberal düşünce, borç ödeme, cari açığı kapatma gibi) güvencesiz istihdama-işsizliğe yol açacak ve emeğin niteliğini değiştirecek şekilde, salt ekonomik rasyonalite ile çok yönlü toplumsal etkisi düşünülmeden özel sektöre sunulmuş, sendikasızlaşma ve keyfiyete bağlı işten çıkarma oranı artarak yeni "özgür köleler" yaratılmıştır.