edebiyat ve tiyatro sanatı terimlerine hakim olmadığımdan baştan bu konuda kırabileceğim potlar için özür dileyerek tanımımı yapıyorum; sheakspeare’in yazdığı tiyatro oyunu.

105-110 sayfalık oyun hakkında 500 sayfalık inceleme kitapları, akademik makaleler, analizler yapılmış bu yüzden spoiler kısmının biraz riskli subjektiflik içereceği kanaatindeyim.

ingilizce özgün adından da anlaşılacağı üzere bir trajedi oyunu: the tragical history of hamlet, prince of denmark.

ingiliz edebiyatının en önemli eserlerinden biri olarak görülür. hamlet’i sheakspeare’in yazmadığı, asıl eserin thomas kyd tarafından yazılmış metni kaybolmuş ur-hamlet olduğu, italya’nın o dönemki özgüllüğünü taşıyan özellikleri de yansıttığı için italyan bir yazar tarafından yazıldığı ya da aynı sebeplerle aslının ispanyol bir yazar tarafından yazıldığı gibi hakkında spekülatif tartışmaların yapıldığı bir eser.

spekülatif tartışmalar bir yana, eserin içerisinde kuzey avrupa masallarından, fransız, ispanyol ve italyan kaynaklara, antik yunan dönemi anlatılarından roma devleti zamanına, ingiltere’ye değin geniş bir çeperde izler var.

yazıldığı tarihi (burası da tartışmalı ama: 1598-1603 yılları arasında), o zamanki bilgiye ulaşma imkânını düşündüğümüzde, bu kadar farklı kaynaktan beslenerek oluşturulan o dönem için en uzun tiyatro oyunlarından biri sayılsa da, böylesine kısa bir hikâyede bunları hikayenin içerisinde özümsetmek bence, iz bırakan bir başarı. oyun içerisinde ayrıca bir oyun daha oynanıyor. gonzago’nun öldürülmesi hikayesi, bu da o zaman kadar yapılan oyunlar açısından bir yenilik yansıtıyor.

bahsedilmiş, güzel bir çevirisini bulmak en önemli husus. çünkü oyunun tamamına yakını şiirsel bir anlatıma sahip, en basit diyaloglarda bile bu hissediliyor. çevirilerde de şiirsel anlatımın etkisi sağlanmış ama çoğu yerde uyakları sağlamak adına bir eksiklik hissi veriyor. ingilizcem böylesine bir eseri hakkını vererek anlayabileceğim seviyede olmadığından türkçe çevirisi ile okudum.

!---- spoiler ----!

konu, tamamen ironik, şiirsel, zeki ve alaycı ifadelere sahip hamlet karakteri üzerinden kurgulanmış. ancak, claudius, fortinbras, horaito, polonius, laertes, gertrude, ophelia ve hatta hayalet baba hamlet karakterleri üzerinden ayrı ayrı hikayeler oluşturulabilir, o merakı uyandırıyor.

hamlet’in özellikle aklını kaçırmış numarası yaptığı bölümlerdeki hazırcevap, nüktedan ve ironiyle bezenmiş kopuk ama taşı gediğine koyan imalarından çok keyif aldım.
...
(amcası ve annesinin babasının ölümünden kısa bir süre sonra evlenmesine yönelik)
horatio
doğrusu biraz çabuk oldu bu düğün!
hamlet
ekonomi, horatio, ekonomi!
cenaze sofrasında sıcak yenen yemekler, düğün sofrasında soğuk verildi.
….

kral
yeğenimiz hamlet nasıllar, iyiler mi?
hamlet
çok iyiler, çok iyiler. bukelamun misali, hava yiyip umut içiyorum, iğdiş horozlar bile bundan daha iyi beslenemez.
kral
bu karşılık benim anlayacağım cinsten değil. benim aklımı aşıyor bu sözler.
hamlet
benimkini de doğrusu!
…

olmak ya da olmamak meselesi, şahit olduğu kirli olaylardan dolayı aklında ve yüreğinde bastıramadığı isyanının doğrultusunda gitmek, her şeyi pahasına gerçeği göstermek, ayna olmak, intikam almak ya da duruma rıza gösterip, gösterişli hayatının yokluğunda kaybolmak.

özellikle gösteriş, mübalağa ve süse karşı eleştirel duruşu, yardımcı ve askerleriyle arasına hiyerarşik mesafe koymak istememesi ve mezarkazıcının yanında ölü insanların kafatasları ile yaptığı konuşmalarda hamlet’in, hayatın gelip geçiciliğine vurgusu ve insani değerleri ön plana çıkarma gayretinin yansıtıldığını düşünüyorum.

yalnız, ölüm anında nesiller boyu devam edecek ölümsüzlüğün sanatsal bir iz bırakılarak sağlanabileceğine inanan hamlet’in telaşı da görülüyor. çünkü hamlet tiyatroyu “dünyaya bir ayna tutmak, iyilerin iyiliklerini, kötülerin kötülüklerini göstermek, çağımızın ne olup olmadığını ortaya koymak” olarak tanımlıyor ve horatio’ya olanları anlatması için yaşamasını salık veriyor.

mezarkazıcıların, inanç, zenginlik ve yoksulluk konularına ilişkin kendi aralarında ve sonrasında hamlet ile yaptıkları konuşmalar ise açık bir şekilde sistem eleştirisini yansıtıyor.

freud, hamlet karakterinin oedipus kompleksinden müzdarip olduğunu ve bu nedenle intikam olayının sürüncemeye bırakıldığını söylemiş. bence bu biraz zorlama bir tespit olmuş çünkü hamlet devamlı suretle hayran olduğu babasına yapılan haksızlığı ve annesinin bu haksızlıkta ciddi bir payı olduğunu söylüyor. ve intikam duygusunu körükleyen asıl kopuşu amcasının babasını zehirlediğini öğrenmesiyle yaşıyor.

ilk perdede, acele edilmiş bir evliliğin yaratmış olduğu olmamışlık hissi, hayalkırıklığı ve babasının matemini yaşıyor hamlet. horatio ile yaptığı konuşmada da öcünü almak için emin olmanın gerekliliğini, yer ve zamanın uygun olmasını söylüyor. nitekim, hayaletin söylediklerinin gerçek olduğunu gonzago’nun ölümü oyununda kralın verdiği tepki ile teyit ediyor.
...

"... çünkü doğruluğun gücü güzelliği kendine benzetinceye kadar, güzelliğin gücü doğruluğu bir kahpeye çevirebilir..."

hamlet

!---- spoiler ----!