öncelikle belirtmek isterim ki ben yazının bir kısmını okunabilir bırakarak spoilerli kısımları çitle çevirebilen yazarlardan değilim. dolayısıyla yazdıklarımı okuma inceliğinde bulunuyorsanız eğer yazının herhangi bir kısmında yapıtla ilgili spoiler yiyebilirsiniz. başlayalım efendim:

okuma eylemine yoğunlaşmış olduğum son birkaç sene içinde dikkatimden kaçmış -yada daha açık sözlü olursam etrafından dolaşmış olduğum- bir yazar gogol. ancak yazarın 'palto' suna başladıktan sonra bu durumdan dolayı çokça pişman oldum. en önemli özelliği olarak rus gerçekçiliğini başlatması gösteriliyor. elbette prenslerden, elitlerden (ölü canlarda direk erdemli karakterlerden) başrolü alarak akaki akakiyeviç gibi sıradan -epey sıradan- bir karakteri baş köşeye oturtmuştur. ancak bana göre asıl başarısı üslubudur. okurken büyülendiğim, elimden bırakmak istemediğim çok yazar olmadı. gogol benim özelimde bunu başardı. dostoyevski romanlarında yazarın her an kendisine hayran bırakan tekniğine rağmen sıkıldığım kısımlar -özellikle karamazov kardeşlerde- bolca oldu. ancak ne palto nede ölü canlar bana romanı bırakma, mola verme lüksünü bahşetmediler. bu noktada bu satırların sahibi, ölü canlar hakkındaki sıkıcı iddialarını hayretle karşıladığını belirtmeden geçemiyor. herhalde o kimseler polisiye bir roman okuyacaklarını düşünüyorlardı.

başta anlatmaya çalıştığım o akıcı, keskin, net, duru üslup 'palto' da hikaye olması ve ayrıntılara pek inilmemesi dolayısıyla daha da etkin kullanılmış. akaki akakiyeviçin doğduğu sırada ağlamasını 'herhalde basit bir memur olacağını hissetti' ile açıklayan bir yazar var karşımızda. yine aynı kısımda neden akakiy gibi enteresan bir ismi olduğunu anlatıyor: o sıralar moda olar takvimden isim seçme işiyle meşgul olan annesi, 3. takvim yaprağından da enteresan, duyulmamış isimler çıkınca bari babasının ismi olsun diyerek akakiyi seçiyor.

doğumu gibi yaşamı esnasında da sıradışı veya az da olsa cesaret gerektiren hamlesini göremediğimiz akakiyeviçin tüm arzusu işine gidip mektupları temize çekmektir. bu işten müthiş bir haz almaktadır ama bunu tüm kalem işlerinde aynı özen ve mahareti sergilediği şekilde anlamamak lazım. nitekim kendisine çalışkanlığından dolayı daha mühim blr iş verilmiş; öncekine nispetle mühim ancak aslında pek de mühim olmayan bu işi akakiyeviç başaramamış ve amirleri de kendisini mektup işinde rahat bırakmışlar. akakiyeviç işinde yükselmeye, arkadaşlarıyla eğlenmeye, evden dışarı çıkmaya yani birazcık dahi sıradan olmayan her türlü davranışa mesafeli biridir.

gogol karakterini müthiş bir şekilde resmettikten ve karakterini, kişiliğini oturttuktan sonra asıl olaya geçiyor. işyerinde eskilik seviyesinden dolayı 'sabahlık' olarak adlandırılan paltosu artık soğuk petersburg ayazına karşı koymakta zorlanmaktadır. akakiyeviçin aklına gelen ilk çözüm meseleyi basit bir yama ile halletmek olur tabiki. bu noktada karşımıza yine güçlü bir şekilde resmedilen ve tip olmaktan karakter olmaya geçen terzi çıkıyor. bu terzi alkol bağımlısıdır ve ondan tamir için iyi bir fiyat alabilmek geceden kalma olmasına bağlıdır. ilk gidişinde terzinin ayık olması dolayısıyla istediği fiyatı alamayan akakiyeviç, terziyi geceden kalma yakaladığı bir sabahta meseleyi halleder. ancak paltonun yama tutmayacak olması ve yeni bir palto yapılması gerekmiştir. o süreci burada anlatamayız okunması gerekir. (bu satırların sahibi hikayenin o kısmındaki akakiyeviçin tasarruf önlemleri ve sarfettiği çabaya müthiş saygı duyuyor.) akakiyeviç 'sabahlık' ile birkaç ay geçirdikten sonra nihayet yeni paltosuna kavuşuyor. burada akakiyeviç akakiyeviç olması dolayısıyla asla göremeyeceği ilgi alakayı insan yapımı bir paltoya sahip olması hasebiyle görmesi de enteresandır. zannediyorum ki akakiyeviç o paltoya sahip olduğu iki gün içinde hiç görmediği saygı görmüş olsa gerektir. daha sonra palto çalınır ve hikaye yavaşça sona doğru sürüklenir.

yazarın büyük bir gözüpeklikle anlattığı rus bürokrasisi okuduğum iki kitabında da beni müthiş şaşırtmıştı. paltosu çalınan bir vatandaşın polise giderek işini gördürebilmesi mümkün değildir. akakiyeviç o bölgenin emniyet amirine çıkar. uzun bir beklemenin sonucunda görüşebildiği yetkiliden soruşturma açılıp açılamayacağını dahi öğrenemez. bunun üzerine iyi yürekli bir arkadaşının tavsiyesi üzerine, tıkanmış sistemde anahtar işlevi gören -yada gördüğüne inanılan- bir mühim adama başvurmaya karar verir. hikayede mühim adamın anlatıldığı pasaj bana müthiş zevk verdi, tekrar tekrar okunası olduğuna inanıyorum o kısmın. mühim adamlar aracılığıyla işlemeye çalışan rus bürokrasisi kahramanımıza pek yardımcı olmuyor. üstüne mühim adamın şov yapmak ve güç göstermek amacıyla akakiyeviçi azarlaması, zaten paltosunun çalınması dolayısıyla herzamankinden de zayıf olan akakiyeviçi yataklara düşürür ve bir süre sonra da ölümüne yol açar.

hikayeyi değerlendirme ve eleştirme amaçlı başladığım bu yazı sanırım onu anlatmaktan öteye gitmedi. hikaye gerek kurgusu gerek işleyişi bakımında o kadar tam o kadar olmuşluk hissi veriyor ki birşey eklemek en azından şahsım adına çok güç bir uğraşıya dönüşüyor.