antik dönem'den sadece tıbbi papirüsleri aldım listeye. diğerlerini antik edebiyat başlığından okuyabilirsiniz.

m.ö. 1800 mısır tıbbi papirüsleri (antik mısır tıbbı): belgelenmiş en eski tıp arşivlerinden. efsaneye göre, mısır tıbbının, eski krallık'ta m.ö. 2700 civarında var olduğu söyleniyor. mısır yazısının mucidi olarak kabul edilen ve daha sonra şifa tanrısı olarak ibadet edilen resmi ve yüksek rahip imhotep için mısır'ın geç döneminde çok sayıda tapınak ve şapel inşa edildi ve kült haline geldi. buralar hastalar için hac yerleri haline geldi ve antik yunanistan'ın asklepionları için model olarak hizmet etti. iskenderiye'de, ptolemaios imparatorluğu'nun sonunda m.ö. 30'da mevcut eski mısır tıbbı en parlak günlerine ulaştı. şehir, antik çağda bir kültür ve bilim merkezi ve aynı zamanda doktorlar için ünlü bir eğitim merkezi olarak kabul edildi. burada antik yunanistan'daki şifa sanatları üzerinde ve dolayısıyla avrupa'dakiler üzerinde büyük etkisi oldu. iskenderiye kütüphanesi, muhtemelen bina yıkıldığında sonsuza kadar kaybolan çok sayıda mısır tıbbi el yazması içeriyordu. firavun hanedanlarının sona ermesinden sonra, eski mısır gelenekleri, 3. yüzyıla kadar izlenebilen erken hıristiyan mısırlıların kıpti kültürünün tıbbında devam etti. birçok ostrakon'a ek olarak, bugüne kadar tıbbi içerikli eski mısır papirüsleri kahun papirüsü, ramesseum papürüsü, edwin smith papirüsü, eber papirüs (ebers papirüsü), hearst papirüsü, londra papirüsü, berlin papirüsü, carlsberg papirüsü, chester beatty papirüsleri, brooklyn papirüsü. daha fazla olduğu düşünülüyor ama birçoğu mezar soygunu nedeniyle kaybedildi. tıbbi papirüslerle ilgili bugüne kadarki en büyük çalışma humboldt universitat zu berlin tarafından yapılmıştır.

8. yy alf laylah wa-laylah (binbir gece masalları) islam'ın altın çağı'nda arapça olarak derlenen ortadoğu halk masallarından oluşan bir derlemedir.

9. y.y. musica enchiriadis: batı sanat müziğinde çok seslilik için bir kurallar sistemi kurmaya yönelik hayatta kalan ilk girişimdir. (systematic review, müzik teorisi, son bölümde orpheus efsanesini anlatır)

10 ağustos 991 battle of maldon: ingiltere'de maldon, essex'de blackwater nehri'nin yakınında anglosaksonlar ile istila için bölgeye gelmiş olan vikingler arasındaki silahlı çatışmadır. vikinglerin zaferi anglosaksonların mağlubiyetiyle sonuçlanmıştır. eski ingilizce diliyle yazılmıştır.

10. y.y. the poetic edda - poetic edda (snorri sturluson tarafından yazılan prose edda'dan farklı olan, eski iskandinavca (old norse) anonim anlatı şiirlerinin adsız bir koleksiyonunun modern adıdır. 31 şiir içeren codex regius olarak bilinen izlanda ortaçağ el yazması'ndan metinlerin birkaç versiyonu var. iskandinav mitolojisi ve germen kahramanlık efsaneleri hakkında tartışmasız en önemli kaynaktır. 19. yüzyılın başlarından itibaren, sonraki iskandinav edebiyatı üzerinde güçlü bir etkisi oldu. codex regius'a borçlu olduklarını kabul eden şairler arasında vilhelm ekelund, august strindberg, j.r.r. tolkien, ezra pound, jorge luis borges ve karin boye bulunmaktadır.

10. y.y. beowulf: bir anglosakson destanıdır. ancak anglosaksonlardan değil, iskandinavyalılardan bahseder. ingilizler'in en eski destanı olarak bilinir. beowulf adındaki güçlü bir iskandinav (geats) savaşçısını konu alır. şiirsel bir anlatım tercih edilmiştir.

11. y.y. dresden codex: amerika'da yazılmış, hayatta kalan en eski kitap olduğuna inanılan bir maya kitabı (maya edebiyatı) kodeks, astronomik ve astrolojik tablolar, dini referanslar, dünyanın mevsimleri, hastalık ve tıp ile ilgili bilgileri içerir. ayrıca gezegenlerin ve uyduların birleşimleri hakkında bilgi içerir.

11 y.y. diaries of court ladies of old japan (eski japonya'nın saray hanımlarının günlükleri)

13. y.y. donna di scalotta: italyan aşk romanıdır. arthur efsanesi elaine of astolat'tan itibarlı lady of scalotta'nın ölümüne odaklanır. ayrıca aynı dönemden robert de boron'un lancelot-grail edebi döngüsü ve alfred lord tennyson'un 19. yüzyıldan the lady of shalott (1833) başlıklı bir şiirini de not edelim buraya. shalott'un leydisi'nin canlı ortaçağ romantizmi ve esrarengiz sembolizmi, birçok ressama, özellikle pre-raphaelite ve onların takipçilerine, ayrıca diğer yazarlara ve sanatçılara ilham verdi.

1140 ve 1207 cantar de mio cid: en eski korunmuş kastilya destansı şiiri. gerçek bir hikayeye dayanarak, el cid olarak bilinen kastilyalı kahraman rodrigo diaz de vivar'ın eylemlerini anlatır ve onbirinci yüzyılda, kastilya krallığı ile çeşitli endülüs taifa beylikleri arasındaki iber yarımadası'ndaki çatışmalar döneminde gerçekleşir. ispanya'nın ulusal bir destanı olarak kabul edilir. eser, şu anda ispanya ulusal kütüphanesi'nde bulunan bir ortaçağ el yazmasında varlığını sürdürmektedir.

1227 the secret history of the mongols (moğolların gizli tarihi) moğol dilinde hayatta kalan en eski edebi eserdir. cengiz han'ın (temüjin) 1227 ölümünden bir süre sonra moğol kraliyet ailesi için yazılmıştır.)

13. y.y. gesta hungarorum (macarların eylemleri) 1200 ile 1230 yılları arasında tamamlanmış macar tarihi hakkında günümüze ulaşabilen en eski kitaptır. kronik bir kitap değildir, gesta "eylemler" anlamına gelen eğlendirici bir ortaçağ edebiyatıdır. latince olarak yazılmıştır.)

14. yüzyıl sir gawain and the green knight (orta ingilizce'siyle yazılan bir romanstır. iki tür halk motifini: kafa kesme oyunu ve kazanç değiş tokuşunu birleştiren olay örgüsüyle en bilinen arthur hikayelerinden biridir.)

14. yüzyıl dede korkut oğuz türklerinin destansı hikayelerinin en ünlüsüdür. hikâyeler, göçebe türk halklarının sosyal yaşam tarzları ve islam öncesi inançları için önemli olan ahlak ve değerleri taşır. kitabın mitsel anlatımı, başta türkiye olmak üzere oğuz türkçesi kökenli halkların kültürel mirasının bir parçasıdır (azerbaycan ve türkmenistan)

14. yüzyıl key of solomon (süleyman'ın anahtarı) kral süleyman'a atfedilen sözde epigrafik bir büyü kitabıdır.

1390 st. erkenwald (orta ingilizce'de on dördüncü yüzyıl aliterasyonlu bir şiirdir.

1456-1460 la farce de maitre pathelin (orta çağ'ın sonlarında, farce türünde bestelenmiş bir oyundur. ilk basılı baskı 1485'e tarihlenebilir. anonim olarak yayınlanan bu eser bazen guillaume alexis'e, hatta françois villon'e atfedilir. oyuna renk katan adalet dünyasına (mahkeme, yargıç, avukat...) yapılan göndermeler, bazıları bunun bir adalet adamı tarafından yazılmış olabileceğini iddia ediyor. ancak bruno roy'e göre en olası yazar rene d'anjou'nun soytarısı triboulet olacaktır. oyun, ortaçağ çizgi roman tiyatrosunun en iyi ve en eski başyapıtlarından biridir; ayrıca, genellikle fransız edebiyatı'ndaki ilk komik oyun olarak kabul edilir.

1499 hypnerotomachia poliphili (bir rüyadaki aşk kavgası ya da poliphilus'un rüyası. francesco colonna tarafından yazıldığı söylenen bir kitaptır. incunable'ın ünlü bir örneğidir. aldus manutius tarafından venedik'te yayınlandı. kitap aynı zamanda leon battista alberti'ye ve lorenzo de medici'ye de atfedilmiştir. carl jung, rüya görüntülerinin arketip teorisini önceden haber verdiğine inanarak kitaba hayran kaldı. gravür resimlerin tarzı, aubrey beardsley, walter crane ve robert anning bell gibi on dokuzuncu yüzyılın sonlarında ingiliz illüstratörleri üzerinde büyük bir etkiye sahipti.

1500 the second shepherds' play: ünlü bir ortaçağ gizem oyunu (mystery play)

16. yüzyıl pasquinade (hiciv şiirleri) statue parlanti di roma (roma'nın konuşan heykelleri) roma'da bir tür anonim siyasi ifade için bir çıkış noktası sağladı. şiir veya nüktedanlık şeklindeki eleştiriler, duyuru panosunun erken bir örneği olarak roma'daki tanınmış heykellere asıldı. altı heykel şunlardır: pasquino, madama lucrezia, marforio, babuino, fontana del facchino, abate luigi.

16. yüzyıl narrative of some things of new spain and of the great city of temestitan (yeni ispanya'nın bazı şeylerinin ve büyük temestitan şehri'nin öyküsü. aztek imparatorluğu'nun ispanyollar tarafından fethi'nin kaynaklarından biridir. anlatı, kolomb öncesi aztek/meksika ve çevredeki meksika vadisi halklarının yaşam ve kültürlerinin, ilk olarak hernan cortes yönetimindeki conquistadores keşif gezisinde karşılaştıkları şekliyle tanımlarını sağlar.

1530 skibby chronicle: latince yazılmış bir danimarka tarihçesi.

1554 lazarillo de tormes (ispanya'da basılmış roman. dünya edebiyatı'nda pikaresk roman türünün ilk örneği kabul edilir. alt tabakadan gelen lazarillo adlı kahramanın yanında çalıştığı efendileriyle yaşadığı maceraları konu alır.)

17. yüzyıl chilam balam: mayalar’ın yurdunun ispanyollarca işgalinden sonraki iki yüzyıl sırasında yucatan’da kaleme alınmış maya el yazmalarıdır. yukatek mayacasıyla ve latin alfabesiyle kaleme alınmıştır. chilam sözcüğü «kahin» anlamına, balam sözcüğü ise "jaguar" anlamına gelir.

17. yüzyıl theophrastus redivivus: "din ve tanrı inancına karşı eski argümanların bir özeti" ve "özgür düşüncenin bir antolojisi" olarak tanımlanmış.

1678 actio curiosa: macar oyunudur. adı latince'dir ve "garip oyun" anlamına gelir.

1693 vertue rewarded: londra'da yayınlanan kitap, irlanda düzyazı kurgusunun ingilizce dilindeki en eski örneklerinden biridir. iki orijinal kopya hayatta kaldı; biri bodleian kütüphanesi'nde ve biri british museum'da. ilk gerçek ingiliz romanlarından biri olan pamela or virtue rewarded'e (1740) ilham kaynağı olmuş.

1794 the cavern of death: erken dönem gotik romanlarının en etkili ve en çok okunanları arasında.

1798 the animated skeleton: diğer gotik romanların aksine, korku ve kara komedinin alışılmadık bir karışımını sunuyor.

1846 the string of pearls: bu da sweeney todd karakterin ilk edebi görünüşü.

19. y.y. the way of a pilgrim: gezgin bir keşişin duayı öğrenme arayışı isihazm mistik geleneğinden bir üstad (starets) ile karşılaşması ve philokalia'yı keşfedip içindeki öğretileri uygulaması anı, gezi tarzında hikâye edilir. kitapta isihazm geleneğinde "yürek duası", "içsel dua" veya "isa duası" denilen pratiğin nasıl uygulanacağı ve etkileri sadakalarla geçinen bir rus gezginin gözünden anlatılmaktadır. rusça yazılmıştır.

okuduğum ve okuyacağım not ettiklerim içinden anonim olanları ayırırken wikipedia içerisinden anonim olarak yayınlanan eserlerin listesini bulup not etmediklerim hakkında da başlıklara girip okuyup dikkatimi çekenleri derleyip topladım.