alegoride bir grup tutsak bir mağaraya doğumlarından itibaren sırtları mağaranın girişine dönük olacak şekilde zincirlenmişler. tutsakların mağara dışındaki dünya hakkında hiçbir bilgileri yok, sadece mağaranın duvarlarına yansıyan gölgeleri görüp; yankılanan sesleri işitebiliyorlar. tutsaklar bu illüzyonların gerçek olduklarına inanarak onları adlandırıyor ve kategorize ediyorlar. bir gün bir tutsak serbest bırakılıyor. gerçek dünyayla ilk karşılaştığında ışık gözlerini acıtıyor ve bir süre hiçbir şey göremiyor. gözleri gerçek dünyaya uyum sağladığında gördüklerinin gerçek olduğuna gölgelerinin ise yalnızca yansımalar olduğuna inanmakta zorluk çekiyor. bu keşfini mağaradakilerle paylaşmak için geri dönüyor ancak gözleri artık karanlığa alışık değil. mağaranın taş duvarlarına yansıyan görüntüleri ayırt edemiyor. bunu gören diğerleri ise mağara dışındaki dünyanın onu kör ettiğini düşünüyorlar ve dışarı çıkmamak için direniyorlar.
alegori platon'un idealar kuramıyla yakından ilişkili ancak bariz bir anlamı da var: insanlar cehaletin kendilerine sağladığı huzurlu ortamdan vazgeçmiyorlar ve kendilerini gerçeğe ulaştırmaya çalışanlara ise düşmanlık besliyorlar. çünkü bilgi borçlandırır, anlamak zorunda bırakır.(a.alatlı)