cengiz aytmatov

Kimdir?

cengiz aytmatov, 1928 yılında kırgızistan’ın başkenti bişkek’e bağlı talas vadisinde yer alan şeker köyü’nde doğar. babası törekul aytmatov, annesi nagima hamzayevna aytmatova’dır.

memur olan babası 1937 yılında stalin’in temizlik harekatının kurbanları arasındadır. annesi çeşitli memuriyetlerde bulunmuş bir kadındır. dört çocuğunu kendi başına büyütmek durumunda kalmıştır. cengiz aytmatov ilkokula kendi köyünde gider. babaannesi ayıkman hanım, etrafında saygı gören bilge bir kadındır. torunu aytmatov’u ninniler, masallar, efsanelerle besler.

ikinci dünya savaşının yokluk yıllarını babasız geçiren aytmatov, çocuk yaşından itibaren çalışmaya başlar. ondört yaşında şeker köyü’nde köy sovyeti kolhozu sekreterliğine getirilir. bir yıl da vergi memuru olarak çalışır. 1946 yılında kazakistan’ın cambul şehrinde veteriner teknik okuluna gider. bu okul bitince, 1948’de kırgızistan tarım enstitüsüne devam eder. 1953’de buradan veteriner olarak mezun olur.

aytmatov’un ilk eseri, 1952 yılında pravda gazetesi’nde yayınlanan gazeteci cyuda’dır. bu hikayeyi, 1957 yılında yayımlanan yüzyüze takip eder. 1956-58 yılları arasında moskova’da gorki edebiyat enstitüsü’ne devam eden yazarın cemile adlı hikayesi 1958 yılında novy mir (yeni dünya) dergisinde yayınlanır. bu eseri büyük ilgi görür. aytmatov şöhreti, bu eserinin fransız şair louis aragon tarafından fransızca’ya tercüme edilmesi ve avrupa’da yayımlanması ile yakalar. aragon bu hikayeye yazdığı önsözde cemile hikayesi için “dünyanın en güzel aşk hikayesi” ifadesini kullanır.

aytmatov, cemile’nin yayımlandığı 1958 yılında moskova üniversitesi edebiyat fakültesi’ne girer. aynı yılın sonunda kruşçev’in anti-stalinist kampanyası sırasında sovyet komünist partisine ve yazarlar birliğine kabul edilir. aytmatov’un partiye girmesi ancak böyle bir durumda mümkün olmuştur, çünkü aytmatov’un babası stalin muhalifidir. sırf bu yüzden öğrencilik yıllarında bursu kesilmiş, babasının muhalif olmasından dolayı terslikler yaşamıştır. bu tarihten sonra hem kırgız hem de rus yazarlar arasında yerini pekiştirir. bu yıllarda literaturnyi kırgızistan dergisi editörlüğünü, sonra beş yıl boyunca pravda’nın orta asya muhabirliğini yapmıştır. aytmatov 1963 yılında, ilk öğretmen, deve gözü, cemile ve selvi boylum al yazmalım adlı hikayelerinden oluşan steplerden ve dağlardan hikayeler adlı kitabıyla lenin edebiyat ödülü’nü kazanır. 1959-67 yılları arasında novy mir’in editörlüğünü yapar. 1968’de büyük sovyet edebiyat ödülü’nü kazanır. aynı yıl kırgızistan milli yazarı seçilir.

cengiz aytmatov’un edebi seyri bu yıllarda hikayecilikten roman yazarlığına doğru kayar. ilk romanı olan toprak ana 1963’de neşredilir. yine aynı yıl yayınlandığında büyük heyecan uyandıran elveda gülsarı’yı kaleme alan aytmatov, daha sonraki yıllarda çeşitli yayın organlarında hikayelerini yayınlatmaya devam eder. 1964’de yayınlanan kızıl elma ve 1969’da yayınlanan oğulla buluşma hikayelerinden sonra, yazar 1970’de edebiyat aleminde yankı bulan beyaz gemi romanını neşreder. daha sonra 1972’de asker çocuğu hikayesini, 1975’de kazak yazar kaltay muhammedcanov’la birlikte fuji-yama adlı tiyatro eserini, 1976’da sultanmurat, 1977’de deniz kıyısında koşan ala köpek hikayelerini neşreder. 1980 yılında kaleme aldığı gün uzar yüzyıl olur romanı yazarın edebiyat hayatında izlediği yol bakımından önemlidir.

aytmatov, 1986 yılında neşredilen dişi kurdun rüyaları isimli romanıyla, yazarlık seyrini mahalli olandan evrensel olana taşımıştır.

aytmatov 1990’da yayınlanan beyaz yağmur ve yıldırım sesli manasçı hikayelerinden sonra, aynı yıl cengiz han’a küsen bulut’u yayınlar.

aytmatov, başarılı bir edebiyatçı olması yüzünden devletten itibar görmüş, devletin çeşitli birimlerinde görev almıştır. 1978 tarihinde yüksek sovyet prezidium’u tarafından sosyalist işçi kahramanı olarak ödüllendirilir. 1983 yılında büyük sovyet edebiyat ödülü’nü ikinci kez kazanır. gorbaçov döneminde sovyet parlamentosu kültür ve ulusal diller komitesi başkanlığı ve sovyet yazarlar birliği sekreterliği görevlerinde bulunmuştur. sovyetler birliği dağılmadan önce gorbaçov’un beş danışmanından biri olmuştur.

cengiz aytmatov; edebi çalışmalarına ek olarak, 15 yıl avrupa’da sscb ve bilahare kırgızistan’ın büyükelçiliğini yapmıştır. avrupa birliği, nato, unesco ve benelüks ülkelerinde görev yapmıştır.

aytmatov, 9 haziran 2008 tarihinde vefat etmiştir.

eserleri:
•zorlu geçit
•yüzyüze
•cemile
•ilk öğretmenim
•dağlar ve steplerden masallar
•elveda, gülsarı!
•beyaz gemi
•selvi boylum al yazmalım
•fuji-yama
•gün olur asra bedel
•dişi kurdun rüyaları
•toprak ana
•cengiz han'a küsen bulut
•çocukluğum
•kırmızı elma
•dağlar devrildiğinde-ebedi nişanlı