si minör op.74 "patetik senfoni"

adagio-allegro non troppo
allegro con grazia
allegro molto vivace
adagio lamentoso

çaykovski'nin senfonileri arasında en çok çalınanı, içinde kendi yaşamını canlandırdığı yapıt.
ilk kez 28 ekim 1893'te petersburg'da besteci yönetiminde seslendirilmiştir. acılar, özlemler ve heyecanlarla geçen yalnız yıllar, iyiye ve güzele bağlılığın dile getirildiği birinci bölüm, etkili bir senfonik girişle başlar.

4/4'lük ölçüdeki ağır tempodaki girişte, bas yaylıların yakarışıyla fagotun duyurduğu dört notalık karanlık tema ölümcül bir ezgiyi oluşturur. aynı tema hızlanır, pek o kadar neşeli olmayan tempoda, viyolalarla yansıtılır.

bölümün ikinci önemli teması, keman ve çellolarda yakarış ve özlem dolu lirik bir şarkı biçiminde ağırca tempoda senfoninin en etkileyici ve duygulu bölmesi olarak sunulur. ikinci bölüm, neşeli ve zarif tempodadır ve birinci bölümle büyük bir karşıtlık oluşturur. alışılmamış ilginç bir ritmle(5/4) zarif bir vals gibi gelişen bölüm, daha sonra hafif bir melankoliye bürünürse de yine eski neşesine kavuşur.

üçüncü bölüm, 12/8'lik olarak ele alınan 4/4'lük ölçüde çabuk ve çok canlı tempoda "müzikçi olarak kazanılan başarının verdiği heyecan ve gurur"u canlandırır. ağır ve ağıtsal tempoda 3/4'lük ölçüde başlayan dördüncü bölüm, bir ölüm habercisidir. son yıllardaki yalnızlığını ve hüznü, gelecekteki ölümü arzulamayı anlatır. yaşamın zevkleri bitmiş, onun yerini bir veda şarkısı almıştır.