hakkında şöyle bir soru cevap yaptığım kitap.

- yabancı, meursault adında aykırı birinin başından geçenleri anlatan bir kitap mıdır?

- kesinlikle böyle okunmamalı. yabancı'yı bir karakter güzellemesi olarak okumak kitabın ana fikrini başaşağı etmektir. kitabı anlamak için bence şu şekilde düşünmek gerekli: meursault kahraman olmadığı gibi bir anti-kahraman da değildir. meursault birisi değildir; meursault kitapta doğayı temsil eden bir semboldür.

- ne demek bu doğa veya doğanın temsili?

- doğanın dile gelmiş hali. eğer doğa konuşuyor olsaydı meursault olacaktı. belki anlayışımızı kolaylaştırmak için şu benzetmeyi yapabiliriz: meursault bir ağaçtır. o durur ve olaylar etrafında gelişir. yavaş yavaş büyür. çok sıcak bir gün, kurumuş büyükce dallarından biri kırılıp yerdeki bir kuzunun üzerine düşer. kuzu ölür ve insanlar ağacı keser. meursault'nun konuşması, iletişim kurması yazar için doğanın varoluşunu aktarma aracıdır. doğa düşünmez.

- ama kitapta meursault düşünüyor, hem de çok düşünüyor...

- hayır, sadece bize yardım ediyor. meursault için herşey barizdir. ancak bizim için öyle değil. bizim doğayı hissedebilmemiz için meursault'nun akıl yürütmelerine ihtiyacımız var.

- nasıl bu sonuca varıyoruz, yani meursault'nun doğa ile eşlenik olduğu sonucuna?

- kitapta bazı ipuçları var: kitabın sonunda meursault'nun gökyüzündeki yıldızlara bakarak evrenle bütünleştiğini hissetmesi gibi; veya isminin bir kelime oyunuyla fransızca "denizgüneş" anlamına gelmesi gibi. tüm bunlar bir yana, kitabın bütünlüğünü ve özel olarak bazı mizansenleri açıklamak için bu akıl yürütmeye ihtiyacımız var. mesela meursault'nun son sahnelerde cezaevi papazı ile tartışması gibi.

- meursault neden bu kadar sinirleniyor bu tartışmada?

- evrenin yaşı ve büyüklüğü yanında insanlık küçücük bir nokta. ne var ki insanlık, uydurduğu hurafeler ve kıral bellediği doğmalara dayanarak doğayı ve evreni yargılamaktan, kendisini herşeyin merkezine koymaktan çekinmeyecek kadar da arsız. meursault sinirleniyor çünkü bu gerçekten çok ama çok gülünç bir durum.

- başka neler var meursault'nun doğa ile eşlenikliği hakkında?

- meursault'nun ayrımsızlığı (indifference). doğa da böyledir. ağaç rüzgardan devrilecekse altında kuzu, küçük bir bebek veya bir suçlu olduğuna aldırış etmez. meursault da böyle. ayırdında olmadan birilerinin işine yarar (mesela raymond'un işine yarar. evlenselerdi muhtemelen marie'nin de işine yarardı) ama aynı yine ayırımsız şekilde zarar verir - öldürdüğü arap gibi.

- bu arap meselesine daha sonra geliriz ancak ayrımsızlık ne demek?

- şu demek: eğer meursault'nun arap'ı öldürdüğü sahnede arap yerine kendisini sapanla rahatsız eden yaramaz bir çocuk olsaydı, onu da öldürürdü.

- sanat uğruna çok acımasız bir düşünce deneyi olmaz mıydı bu?

- aynen öyle olurdu. esasında günümüzde buna alışığız; mesela haneke'nin filmlerine bakın. ancak camus eseri yazdığı yıllarda böyle radikal bir mizanseni sanırım kaleme alamazdı, alması da gerekmezdi. sevimsiz bir arap yerine yaramaz bir çocuğu öldürmek büyük ihtimal dikkatleri olması gerekenden çok başka yönlere çekerdi.

- peki cüzzamlı köpek ve sahibi?

- hayat ve bizim büyük çaresizliğimiz. ne onunla ne onsuz yapamadığımız bir mücadele hali.

- arap dedik... camus'nün cezayirdeki fransız sömürgeciliğine karşı söylediği bir şey var mı?

- belki dolaylı yoldan. cezayirliler hem fransız işgalcileri tarafından ezilen (raymond'un kız arkadaşını pataklaması), öldürüldüğü zaman bile pek de umursanmayan bir toplum. ancak aynı zamanda fransızlara yaltaklanan (yine raymond'un kız arkadaşı) ve feodal ilişkileri halen koruyan bir toplum (öldürülen arabın esasında kız kardeşinin intikamı peşinde koşması). cezayirliler yaşamaya çalışıyor. koşullara ayak sağlamaya çalışıyor. herhangi bir egemenlik iddiaları yok. bu halleriyle doğaya daha yakınlar diyebiliriz. halbuki fransız toplumu öğle değil. kurumsallaşmış dini yapıları, mahkemeleri, törenleri, işyerleri, ordusuyla tam teşekküllü bir toplum. cezayir toplumu üzerindeki egemenlikleri bir yana, dünyanın ideolojik hegemonyasına talipler. camus'nün vardığı yer burası: "insanlığın en ileri aşaması" olarak takdim edilen batı medeniyetinin, insan varoluşu göz önüne alındığında, büyük bir kandırmacadan ibaret olması, doğal haliyle insanlığın içinde barınamaması.

- yani kim yabancı?

- toplum doğaya yabancı. meurseult değil.

- son olarak?

- bu kitap bir manifesto ya da eylem çağrısı değil. meursault da gerçek bir karakter değil. kitaptan yaşadığımız dünyaya kopya çekebileceğimiz insani bir pratik yok. insani sözcüğünü kullanmam bir çelişki gibi görünebilir ama değil. nesillerdir evrimleşen ve giderek daha incelikli hallere bürünen toplumsallığımız içinde meursault gibi bir karakterin barınması mümkün değil. zaten gerekli de değil çünkü kitapta gördüğümüz üzere tehlikeli. kitap bir tespit. bizim büyük çaresizliğimizin tespiti. ancak bu çaresizlikle başa çıkmanın yolu buralardan çekip gitmek tarzında bir kestirmecilik değil. camus'nün başka yazılarında belirttiği gibi dünyanın daha iyi ve daha adil bir yer olması için çabalamak belki de bunun en anlamlı yolu.