petrol fiyatlari arada bir ucar, arada bi coker, ve genelde bu hareketlerin ciddi ve kalici sonuclari olur. bu taa 1850lerden beri boyledir, surada 1974 sonrasinin bir grafigini gorebilirsiniz. varil fiyati 2016 ocak ayinda 26 dolara kadar dustu, su an 38-39 dolar civarinda.

bizim guncel hafizamizda yer edebilecek en onemli fiyat cokusleri 1986, 1999, 2001, 2008 ve 2014'te yasanmistir. sonuncusu halen devam ediyor, ve cogu insan gore tarihin gordugu en buyuk kriz de bu.

son petrol fiyati krizinin nedenleri konusunda cesitli iddialar var. misal:
- abd, putin'i zor duruma dusurmek icin fiyatlari dusurdu
- suudi arabistan, putin'i zor duruma dusurmek icin fiyatlari dusurdu
- abd ve suudi arabistan birlikte, putin'i zor duruma dusurmek icin fiyatlari dusurdu
- suudi arabistan, amerika'daki shale/seyl uretimini durdurmak icin fiyatlari dusurdu
- vs vs vs

kesin olarak bildigimiz tek sey opec'in, daha dogrusu suudilerin fiyatlarin dususune engel olmadigi... onun disindaki hemen her sey su asamada spekulasyon... bi cok uzmana gore suudilerin baska sansi yoktu (ben de katilyiorum buna), ancak ise yarayip yaramayacagi konusunda degisik fikirler mecvut.

kimine gore suudiler cok gec kaldi, ozellikle abd'deki shale ureticileri uskudar'i coktan gecti ve bu asiri arz stratejisi ise yaramayacak... hatta vazgecseler bile bundan boyle petrol fiyatlarini kontrol edemeyecekler... bu da onemli bir stratejik avantaji kaybettikleri anlamina geliyor... bazi uzmanlara gore ise suudiler sanildigindan daha hazirlikli ve uzun vadede dogru yapiyorlar.

petrol piyasasini anlayabilmek icin petrolun nereden nereye gittigine bi goz atmak lazim. uluslararasi tasinan gunluk petrol miktari 45 milyon varil. 40 milyon varil de uretildigi ulkelerde tuketiliyor, veya bi sekilde kayit disi olarak yol aliyor.

rakamlara bakildiginda ilk goze carpan sey abd'nin petrol icin aslinda ortadogu'ya muhtac olmadigi... ithalatin cogu kanada'dan geliyor, geri kalani da orta ve guney amerika'dan... ortadogu'dan gelen petrol cok az bir oranda. ortadogu'nun ihracat yaptigi bolgeler icinde abd sadece 6. sirada. yani ozetle, bagimlilik acisinda abd oldukca rahat.

avrupa buyuk oranda petrol ithalatcisi; gunde 11 milyon varil ithalat fazlasi var. ve avrupa'nin en buyuk tedarikcisi yaklasik 6 milyon varil ile rusya. bu ortadogu'dan gelen petrolun nerdeyse 3 kati. bu muthis bir miktar ve yilda avrupa'dan rusya akan para miktari petrolun 40 dolar oldugu su anda bile 110 milyar dolar. (anlasilacagi uzere, rusya ve avrupa arasinda cok ciddi bir karsilikli bagimlilik mevcut, ve bir petrol hatti olasiligi olarak suriye'nin onemi buyuk).

rusya buyuk bir petrol ihracatcisi ve dunyanin en buyuk petrol ureticisi. ihracat avrupa'ya yogunlasmis durumda ve ilginctir ki hizla gelismekte olan cin, guneydogu asya ve japonya'ya ihracati epey sinirli... buralardaki pazar payi hep ortadogulularin elinde...

ortadogu'dan giden petrolun cok buyuk kismi batiya degil, dogu'ya dogru yol aliyor. yuzde 80'i hatta. amerika ve avrupa'ya giden miktar gunde 3.9 milyon varil iken asya'ya giden miktar 14.7 milyon varil...

asya'daki petrol talebi 10 yil oncesine cok farkli, ve hizla buyumekte... gunluk petrol talebi 20 milyon varile ulasti, ve bunun buyuk kismi ortadogu'dan geliyor.

ozetlemek gerekirse, amerika kendi kendine yeterken, avrupa ve asya buyuk olcude disa bagimli... dunya'daki petrolun iki buyuk tedarikcisi rusya ve ortadogu, ve bu yarista su an ortadogu onde. ilginc olan ise rusya'nin cografik olarak hem uzakdogu hem de avrupa'ya kara baglantisinin olmasi, yani gayet boru hatti doseyebilir iken ortadogu ulkeleri gemileri kullanmak zorunda...

dolayisiyla rusya bu avantajini kullanmak pesinde son bir kac yildir:

- rusya, dosecegi boru hatlari ile, cin ile 30 yillik anlasmalar kovaliyor. bunun gerceklesmesi de ortadogulularin en buyuk kabusu tabiki...

- ortadogu'yu boru hatlariyla dogrudan akdeniz'e ve avrupa pazarina baglayabilecek suriye'nin icine dustugu durum yine rekabetci istemeyen rusya'nin isine geliyor.

yani dunyanin iki buyuk ureticisisi (rusya ve ortadogu) boru hatlari ile dunyanin iki buyuk pazarina (asya ve avrupa) ulasmak icin ciddi bir rekabet icinde... rusya'nin avrupa'ya giden petrol koridoru ukrayna buyuk bir kaos icinde, ortadogu'nun avrupa'ya acilan kapisi suriye de malumunuz ayni sekilde... bu iki kritik bolgenin ayni zamanda ic svasa girmesi bir cok insan icin tesaduf degil, ben sahsen ne desem bilemiyorum, net bi fikrim yok.

olayin talep kisminda da bir rekabet var tabiki... avrupa, petrol icin rusya'ya alternatif yaratmak istiyor, ayni sekilde asya da ortadogu'ya...

gorunuse gore rusya'nin suriye'ye mudahalesi sonrasi avrupa'nin yeni secenek yaratma umudu azalmisa benziyor. asya'da ise rusya'nin piyasa payini artirma sansi giderek artiyor. durum boyle giderse kazananlar rusya ve asya, kaybedenler ise ortadogu ve avrupa olacak. idi.

dolayisiyla buna bir dur demek ve ozellikle asya'daki pazar payini korumak isteyen suudiler, agresif bir fiyat dusurme stratejisi izlemeye basladi... bu daha cok reaktif bir hamle, basta da dedigim gibi bi cok insana gore baska sanslari kalmadi...

ilginc olan, daha onceki fiyat politikalarina dogrudan mudahil olan abd'nin belki de tuzunun kuru olmasinin etkisiyle bu sefer bu savasa seyirci kalmasi...

simdi gelelim abd'deki shale uretim patlamasina... su anda dunyada gunluk 1 ila 3 milyon varil petrol arz fazlasi mevcut, ve bunun buyuk kismi opec'ten degil, abd'den geliyor... son 5 yil icinde abd'nin uretimi 5.5 milyon varilden 9.6 milyon varile cikti. kanada da 1 milyon varil daha fazla uretiyor artik...

abd'deki bu buyuk uretim artisi suudilerinkinin aksine bir strateji olayi degil, ciddi bir teknolojik basarinin sonucu... tabi yuksek seyreden petrol fiyatlarinin tesvikiyle, ki iste bu yuzden cogu uzman, suudilerin fiyatlari dusurmede gec kaldigini dusunuyor. su anda abd'deki petrol operatorleri buyuk bir sikinti icinde, isten cikarmalar cok yogun, ancak genel olarak abd'nin bu fiyat dususunden epey mutlu oldugunu dusunuyorum ben... teknoloji elelrinde ve dolar 60-70 dolari gorur gormez fracking'e ve petrol pompalamaya devam edecekler... ki su aralar ihracat yasaginin da kaldirilmasi gundemde (bilmiyorsaniz eger, abd kendi petrolunu ihrac edemiyor). eger gercekten oyle olursa opec icin vaziyet epey vahim hale gelebilir...

bu kriz bir talep sorunu degil yalniz... tamamen arz kaynakli... tuketim giderek artmakta, su an 95 milyon varile dayanmis durumda, ve bu 2009'a gore 10 milyon varillik bir artis. ve artmaya devam edecek.. ve petrol de uretilmeye, daha fazla uretilmeye devam edecek...

eskiden alternatif enerji sektorunde (hidrojen) calismis biri olarak, petrolun daha epey uzun bir omru oldugunu dusunuyorum, ama muhtemelen ana aktorler degisecek. ve hemen her degisim gibi, bunda da teknolojiyi, bilimi kovalayan milletler karli cikacak, digerleri kaybedecek... suudiler kazanan tarafta olmaya calisiyor, akilli yatirimlar yapiyorlar vs ama bu oyle yama ile olacak is degil... dar dunya gorusleri ve halklarinin egitimsizlikleri 5 yilda degilse bile orta uzun vadede baslarina cok is acacak... nacizane gorusum budur.

2015-10-30