platon’ un “devlet” i ,önce adaletin yapısına ilişkin bir soruşturmayla başlayan, sonra da genişleyerek insan doğasına ilişkin bir değerlendirmeye varan ilk ideal toplum tasarısı. ayrıca bu konular üzerinde en kapsamlı ve en iyi incelemeyi sunan diyalog. platon ’un bireyin “yurttaş” sıfatıyla anlam kazandığı ve hiçlikten sıyrıldığı tek kurum olan devletin kimler tarafından nasıl yönetilmesi gerektiğine dair görüşlerini içerir; ve doğruluk, bilgelik, yiğitlik, ölçülülük, iyilik, haklılık, eşitlik, mutluluk, güçlülük gibi kavramları tanımlamayı amaçlar, insana ait değerlerin irdelendiği, diyalog formatında gelişen kapsamlı bir eserdir. erken dönem diyalogları ile geç dönem diyalogları arasında dahice bir dengede durması ve seslerin, argümanların gel-gitlerinin ustaca kontrol altına alınmış olmasıyla bir filozof ve yazar olarak platon’ un doruk noktası olarak kabul edilir. diğer metinlere kıyasla daha çok eleştiri almış, daha şiddetli ve ateşli karşı çıkışlarla yüz yüze gelmiştir çünkü " idea kuramı " öğretisini ilk defa tüm çıplaklığıyla öne sürmüştür. çokça yerilmesi bir yana, henüz dinler şekillenmemişken kelimenin tam anlamıyla kutsal sayılmasa bile en önemli kitaptı. platon’ un toplum hayatına ve insana ilişkin düşünceleri, ileriki dönemlerde yaşayan hristiyan ve müslüman aydınlar için ilham kaynağıydı. sadece din adamlarına değil, ondan çağlar sonra yaşamış olan filozoflara da yol gösterici olmuştu. örneğin; düşünülüp kavranan kalıcı dünyayı, görülebilen geçici dünyadan gerçek sayışı descartes’ ın “ düşünüyorum, o halde varım.” türündeki sezgisel ilkesinin özünde yatar. platon’un ileriki zamanlarda din çeşnili safsatalara maruz kalan yönü bir yana; insanoğlunun bugüne kadar gördüğü hemen hemen her devlet yapısının, her toplum düzeninin çekirdeği yine devlet’ tedir. sistemlerdeki bozukluklara da rehber olmuştur.( örneğin victoria döneminin başlıca sorunu;yeniden yapılanmada kamu görevlilerinin eğitimiydi.ve britanya’da bu sorun,devlet’ in rehberliğinde bilinçli bir şekilde çözüldü. )

bu kadar büyük bir etki yaratan eserin ilham kaynağı, platon' un diğer diyaloglarında da olduğu gibi sokrates' ti. üstelik sadece düşünce ve tasarılarıyla değil, ölümüyle bunu sağlamıştı. milattan önce 399 yılında inançları zedelediği, gençlerin aklını çeldiği ve onları baştan çıkardığı gerekçesiyle (ayrıca insanlara sorgulamayı öğretip, iktidar ve yetke sahiplerinin bilgisizliğini su yüzüne çıkarıyordu. ) demokratlar tarafından idama mahkum edilişinin; platon’ da travmatik bir etki oluşturmasının sebebi sokrates’ in sadece onun hocası olması değildi. her şeyden önce ona göre sokrates;insanların en iyisi,en bilgesi ve en adiliydi. kalıpları kırıp buzları eriten, çevresindeki herkesin alışkın olduğu düşüncelerin başka türlüsünü dile getirebilen, pek çok kişi tarafından tüm hoşnutsuzlukları üzerine çekmiş olsa bile (örneğin komedya yazarı aristophanes tarafından “bulutlar” isimli oyununda bütün atinalıların önünde alay konusu edilmiş) her şeyi sorgulamaya devam etme cesaretini yaşamının son saniyesine kadar gösteren bir filozoftu. platon gibi değerli bir yazarın zihninde yeşeren düşüncelerin en kıymetlilerini sokrates’ e mal edişi bu yüzden boşuna değil.

sokrates,düşünce ve ifade özgürlüğünün ilk ve en büyük şehididir. ne kaçabileceği halde kaçmış, ne de baldıran zehrini içmemek için itiraz etmişti. ölmek, aslında sokrates’ in düşüncelerinin kaçınılmaz sonucuydu.bir bakıma en büyük eseri budur. fakat platon açısından sokrates’in asıl zaferi ölümüyle kazanması; onun , yunanlıların dünyaya hediye olarak kabul ettiği siyasal yönetim biçimi “demokrasi” nin yanlıları tarafından idam edildiği gerçeğini değiştirmiyordu.

idamdan önce de demokrasinin neden olduğu iç savaşlara, site devletleri içindeki sınıfların bitmek bilmeyen rekabetine, istikrarsızlığa, bir toplumu yönetmenin ne demek olduğundan bihaber bir sürü “soytarı” nın sorumsuzluklarına; en genel ifadeyle halkın kendi kendisini yönetmesi fikrine kuşkuyla bakan platon; hocası sokrates’ i suçu olmadığı halde öldürmesinden sonra demokrasiye büsbütün kin beslemeye başladı. ve bundan sonra bütün ömrünü sokrates gibileri öldürmeyecek, aksine onları baş tacı edecek ve herkese örnek olmasını sağlayacak bir toplum düzeninin, tam anlamıyla bir devletin nasıl kurulacağını düşünerek geçirdi. “devlet” diyalogu da bu arayışın, bu kaygının ta kendisidir.


zaman zaman, özellikle kritik noktalarda karmaşıklaşmaya ve bir anda derinleşmeye başlayan bir diyalog yapısı olduğu için, çeviri kriteri burada çok büyük rol oynuyor. sabahattin eyüboğlu çevirisiyle iş bankası kültür yayınları' ndan çıkan baskısı, incelediklerim arasında en iyisi. destekleyici kaynak olması açısından " sokrates' in savunması ", ve de simon blackburn' ün devlet' in sunduklarının daha çok günümüz perspektifinden bakarak değerlendirmesini yaptığı " devlet ve platon " da eş zamanlı olarak incelenebilir.