falih rıfkı atay

Kimdir?

falih rıfkı atay (1894, istanbul - 20 mart 1971, istanbul), türk gazeteci, yazar, milletvekili. cumhuriyet döneminin en etkin gazetecilerindendi. izmir'in kurtuluşundan sonra mustafa kemal ile tanışıp dostluğunu kazanan falih rıfkı, özellikle atatürk’ü yakından tanıtan anılarıyla ünlendi. 1923-1950 yılları arasında milletvekili olarak siyasette yer aldı. cumhuriyetin kurucusu atatürk’e yakınlığı nedeniyle çok önemli olaylara tanıklık etmiş ve kişisel tarihi cumhuriyet tarihi ile özdeşleşmiştir.

hayati:

sakarya ili kaynarca ilçesi büyükkaynarca köyünden istanbul'a yerleşmiş bir ailenin çocuğu olan falih rıfkı atay[2] 1894 yılında istanbul’da dünyaya geldi. babası hoca hilmi efendi, annesi huriye cemil hanım idi[3]. ortaokulu mekteb-i tahsil mektebi’nde lise öğrenimini mercan idadisi’nde tamamladı. idadide edebiyat öğretmeni olan celal sahir bey (erozan) ile kendisinden bir ileri sınıfta okuyan orhan seyfi (orhon), edebiyat zevkinin gelişmesine yardımcı oldu[4]. ii. meşrutiyet’in ilanı edildiği 1908 yılında girdiği darülfünun edebiyat fakültesi’ni 1912’de bitirdi. 1911’de ilk yazıları, servet-i fünun dergisinin genç yazarlara ayrılan ek sayfalarında yayımlandı. tecelli (1911) dergisi ile süleyman bahri'nin yönettiği kadın (1912) dergisinde cenap şahabettin ile ahmet haşim'in eserlerini hatırlatan şiirleri çıktı. 1912’den itibaren tanin gazetesinde düz yazılar yayımladı. 1913’te memuriyet hayatına başlayan falih rıfkı, sadaret ve dahiliye nazırlığı kalemlerinde çalıştı. dahiliye vekili talat paşa ile birlikte resmi görevle bükreş’e gittiğinde tanin gazetesi’ne röportajlar gönderdi. bu dönemdeki yazıları, türkçülük ve türkçecilik akımlarının etkisini taşıyordu.

i. dünya savaşı

i. dünya savaşı’nda yedek subay olarak suriye'ye gitti ve cemal paşa’nın özel kâtipliğini yaptı. suriye ve filistin'deki savaş anılarını ateş ve güneş (1918) kitabında topladı. cemal paşa'nın bahriye nazırı olması üzerine kalemi mahsusa müdür yardımcılığına getirildi (1917).

1918’de ali naci (karacan), necmettin sadık (sadak) ve kazım şinasi (dersan) ile birlikte akşam gazetesi’ni kurdu. gazetede, kurtuluş savaşı’nı destekleyen yazılar yazdı. damat ferit paşa hükümetinin vatanseverleri yargılamak üzere kurduğu, halk arasında “kürt nemrut mustafa divanı” diye anılan mahkemede kurtuluş savaşı’nı destekleyen yazıları nedeniyle idamı isterek yargılandı. ikinci inönü muharebesi’nin kazanılması üzerine divan-ı harp tutumunu değiştirince idamdan kurtuldu. 10 eylül 1922’de anadolu’ya geçti

kurtuluş savaşı 

kurtuluş savaşı’nı destekleyen yazılarını tanin ve hakimiyet-i milliye gazetelerinde sürdürdü. savaşın ardından tetkik-i mezalim heyeti’nde görevlendirilen falih rıfkı, halide edip, yakup kadri, mehmet asım ile birlikte yunan ordusunun yakıp yıktığı yerleri saptamak üzere tüm batı anadolu’yu dolaştı

milletvekilliği 

1923’ten tbmm’ye girdi ve aralıksız 27 yıl milletvekilliği yaptı. 1923-1927 arasında bolu , 1927-1950 arasında ankara milletvekili olarak mecliste yer aldı. bir yandan da çeşitli tarihlerde hakimiyet-i milliye, ulus, milliyet gazetelerinde başyazarlık yaptı. köşe yazılarında atatürk devrimlerini ve batılılaşmayı savundu. yeni türk alfabesinin hazırlanması ve uygulanması sırasında dil encümeninde görev aldı. ulus gazetesinin başyazarlığını yaptığı dönemde ankara şehir planı jürisinde üyelik ve imar komisyonunda başkanlık yaptı. bu dönemde 1937 yılındaki trakya manevraları'na katılmıştır. izmir’in kurtuluşundan sonra tanıştığı mustafa kemal’in dostluğunu kazandı ve bu döneme an ilişkin anılarını atatürk’ün bana anlattıkları (1955), çankaya (1961) ve atatürk ne idi? (1968) adlı kitaplarda topladı. atatürk’ün çok yakınında bulunması ve önemli olaylara tanıklık etmesi yapıtlarına ayrı bir önem kazandırdı. demokrat parti'nin 1950'de iktidara geçmesinden sonra dünya gazetesini kurarak (1952) muhalefete geçti; yeni iktidara karşı atatürk devrimlerini savundu. ölünceye dek bu gazetenin başyazarlığını sürdürdü. 20 mart 1971’de kalp krizi sonucu istanbul’da hayatını yitirdi. zincirlikuyu mezarlığı’na defnedildi

edebiyattaki yeri 

falih rıfkı atay, gezi yazılarını ve anılarını topladığı kitaplarıyla cumhuriyet döneminde bu türlerin ilk özgün örneklerini verdi. zeytindağı (anı-1932, 1964), faşist roma, kemalist tiran, kaybolmuş makedonya (gezi-1930) ve pazar konuşmaları (fıkra-1966) başlıca yapıtlarıdır.

atay, sağlam, çekici anlatımı ve duru türkçesiyle basının en usta kalemlerinden biriydi. türkçeyi süssüz, sanatsız ama etkin kullanmayı amaçladı. siyasi konuları işleyen fıkra ve başyazılarıyla tanınan atay gezi, anı, makale ve sohbet türlerinde birçok kitap yayımlamıştı; cumhuriyet döneminin en etkin gazetecilerindendi.

eserleri

ani : ateş ve güneş (suriye ve filistin savaş anılan, 1918), • zeytindağı (1932), • atatürk'ün bana anlattıkları (1955), • mustafa kemal'in mütareke defteri (1955), • çankaya (1961), • batış yılları (1963), • atatürk'ün hatıraları (1914-1919) • atatürk ne idi? (1968)

gezi : faşist roma, kemalist tiran, • kaybolmuş makedonya (1930), • deniz aşırı (1931), • yeni rusya (1931), • moskova-roma (1932), • bizim akdeniz (1934), • taymis kıyılan (1934), • tuna kıyıları (1938), • hind (1944), • yolcu defteri , (1946), • gezerek gördüklerim (1970).

fıkra: eski saat (1933), • niçin kurtulmamak» (1953), • çile (1955), • inanç (1965), • kurtuluş (1966), • pazar konuşmaları (1966)

inceleme:  başveren inkılapçı (ali suavi üzerine, 1954), • atatürkçülük nedir (1966), • londra konferansı mektupları (1933), • türk kanadı (1941), • kanat vuruşu (1945)

monografi: babamız atatürk (çocuklar için, 1955)