şiddetin tarihi, dinlerin tarihinden eski. mezoamerika’da batıdaki gibi sistemleştirilmiş bir din yok ama bize şiddet eylemi gibi gelen çok fazla gelenek var. ilkel topluluklarda nüfus arttığında şiddet eylemleri yükselmiştir. nüfus artışı tarımı doğurdu, yerleşik yaşamı doğurdu ama bunun yanında şiddet eylemlerini de doğurdu. ava giden insanlar daha gözden çıkarılabilir oldu. doğan çocuklardan ava gidemeyenlerin (kız çocukları) beslenmesi göz ardı edildi. ne kadar kötücül geliyor kulağa. toplum bile değil topluluklar organize olurken gözden çıkarılabilir durumdu bu. ortada henüz bir din yok. dinin ortaya çıkışı toplum organize olduktan sonra. üzgünüm medeniyeti doğurmadı din. din bir toplum geliştikten sonra doğdu. önce medeniyet ardından din. toplumda sınıflar ortaya çıkması gerekti. çünkü efendi-köle ilişkisi olmalı. efendi köle ilişkisi tanrıyı da yarattı. tanrıya verilen isimlerin etimolojisine bakıldığında efendi anlamına geldiği görülür. çok bilinen bir örnektir lord. lord diye dua edilir çoğu çeviride. tanrının sınıfsal ilişkilerden nasıl doğduğunu gösterir. araştırılırsa çok örnek var. çok açık bir şekilde adam şenel anlatır bunu. bir adım ileri götürmek istenirse gordon childe, kramer, keiths’e bakılabilir.

medeniyet dinle doğmamıştır ama din medeniyeti korumuştur bazı noktalarda. rönesans’ta antik metinlerin çoğu kilise kütüphanelerinden bulunmuştur. din kaynaklık ediyor buna ama cadı avı da yapıyor. islam aristoteles’in metinlerini çevirip koruyor. dini yayma adı altında yapılan talan da ortada ama. bu yüzden bu konuda çok net sonuçlara varamayız. ortadoğu’dan örnekler verilmiş başlıkta yazılanlarda. ortadoğu’nun bu kadar tepki almasının nedeni islam devletlerinin reform yaşamaması. toplumsal ilişkiler donup kalmış. islam hala ilkel algılanıyor. şiddet öğretileri hiçbir şekilde törpülenmedi. hıristiyanlık da sevgi dini değil. ama batı dini reformize etti. toplumlarındaki dine bağlı muhafazakarlık asgari düzeye çekildi. islam henüz bunu yaşayamadı. bunun dışında devlet odaklı şiddet hiçbir şekilde bitmedi. althusser devletin ideolojik aygıtlarında güzel çözümler. son olarak ziggurat yönlendirmesini anlamadım. yakındoğu’nun mimari yapısında işkence yapılmıyor. çok kompleks bir yapıdır. kültürel hayat, bilimsel araştırma, ticaret vs vs.