Kimdir?
evliya çelebi, 25 mart 1611 istanbul doğan en ünlü türk seyyahtır. en önemli eseri seyehatname dir. evliya çelebinin babası derviş mehmed zilli, i. süleymandan i. ahmede kadarki padişahların kuyumcubaşılığında bulunmuş ve seferlere katılmıştır. çelebi ailesi aslen kütahyalı olup, fetihten sonra istanbula yerleşmiştir. evliya çelebi, çok iyi bir öğrenim gördü. önce mahalle mektebine gitti. daha sonra şeyhülislam hamit efendi medresesine girdi. burada yedi yıl okuduktan sonra saraya özgü bir okul olan enderuna devam etti. okul öğreniminin dışında özel hocalardan kuran, arapça, güzel yazı, musiki, beden eğitimi ve yabancı dil dersleri aldı. kuranı ezberleyerek hafız oldu. evliya çelebi, öğrenimini bitirdikten sonra sarayda görev aldı. yaptığı işlerle padişah ve devlet ileri gelenlerinin beğenisini kazandı. bu yüzden çok yüksek görevlere getirilmesi düşünülüyordu. evliya çelebinin düşünceleri ise çok farklıydı. daha küçük yaşlarından itibaren içinde müthiş gezi arzusu vardı. yeni yerler görmek, yeni insanlar tanımak istiyordu. bu yüzden sarayda fazla kalamadı. kendisinin anlattığına göre bir rüya üzerine meşhur gezilerine başladı. ilk gezisini, istanbul ve çevresine yaptı. daha sonra istanbul dışına çıktı. artık, gezileri birbirini izliyordu. tam elli yıl boyunca durmadan gezdi. gezdiği yerler arasında o zamanki osmanlı imparatorluğu sınırları içerisinde yer alan hemen hemen bütün yerler vardı. evliya çelebi, bu gezileri sırasında çok ilginç yerler gördü. yeni insanlarla tanıştı. birçok olayla karşılaştı. karşılaştığı ilginç olayları okuyucuya anlatarak kitabına renk kattı.gezileri sırasında birçok kez ölümle burun buruna geldi. savaşlara katılarak hem savaşları hemde o yerleri anlattı. gezmek için gittiği son yer mısır oldu. 1682 yılından sonra vefat etti. evliya çelebinin bugün bile önemini taşıyan en önemli ve ölmez eseri seyahatnamesidir. seyahatnamenin ilk sekiz cildi, arap harfleriyle (1898-1928); son iki cildi, türkçe (1935-1938) olmak üzere on cilt halinde yayınlandı. daha sonra tamamı türkçe olarak basıldı. bazı bölümleri ingilizce ve macarcaya çevrildi. evliya çelebinin seyahate karşı duyduğu ilgi, çocukken babasından, yakınlarından dinlediği öykülerden, söylencelerden ve masallardan kaynaklanmaktadır. seyahatname adlı eserinin girişinde seyahate karşı duyduğu ilgiyi anlatırken bir gece rüyasında peygamberi gördüğünü, ondan şefaat ya resulallah diyecek yerde şaşırıp seyahat ya resulallah dediğini, bunun üzerine peygamberin ona gönlünce gezme, uzak ülkeleri görme olanağı verdiğini yazmıştır. bu rüya üzerine 1635′te, önce istanbulun bütün yörelerini gezmeye, gördüklerini, duyduklarını yazmaya başlamıştır. 1640′da bursa, izmit ve trabzon yörelerini gezmiş, 1645′te kırıma bahadır girayın yanına gitmiştir. ilişki kurduğu kimi devlet büyükleriyle uzak yolculuklara çıkmış, savaşlara, mektup götürüp getirme göreviyle, ulak olarak katılmıştır. 1645′te yanyanın alınmasıyla biten savaşta, yusuf paşanın yanında görevli bulunmuştur. 1646′da erzurum beylerbeyi defterdarzade mehmed paşanın muhasibi olmuştur. doğu illerini, azerbaycanın, gürcistanın kimi yörelerini gezmiştir. bir dönem revan hanını mektup götürüp getirmekle görevlendirilmiş, bu nedenle gümüşhane, tortum yörelerini dolaşmıştır. 1648′te istanbula dönerek mustafa paşa ile şama gitmiş, üç yıl o civarda gezmiştir. 1651′den sonra rumeliyi gezmeye başlamış, bir ara sofyada bulunmuştur. 1667-1670 arasında avusturya, arnavutluk, kandiye, teselya, gümülcine, selanik yörelerini gezmiştir. kaynaklara göre, evliya çelebinin gezi süresi 50 yılı bulmaktadır. evliya çelebinin yaptığı bu geziler yalnız gözlemlere dayalı aktarmaları, anlatımları içermekle kalmaz, araştırmacılar için önemli inceleme ve yorumlara da fırsat verir. seyahatnamenin içeriği, sadece belli bir çalışma alanını değil, insan düşüncesinin ortaya çıkardığı bütün başarıları kapsamaktadır. bu özellikten dolayı evliya çelebinin eseri değişik açılardan bakılarak değerlendirilir. evliya çelebinin eserini üslup bakımından ele aldığımızda, evliya çelebinin, o dönemdeki osmanlı toplumunda, bilhassa divan edebiyatında yaygın olan düzyazıya bağlı kalmadığını görmekteyiz. divan edebiyatında düzyazı ayrı bir yaratı eseri kabul edilir, şiir gibi süslü, ayaklı-uyaklı bir biçimle ortaya konmaktaydı. evliya çelebi, bir yazar olarak, bu geleneğe uymadı, günlük konuşma diline yakın, kolayca söylenip yazılan bir dil benimsedi. bu dil akıcı, sürükleyici, yer yer eğlenceli ve alaycı bir dildir. evliya çelebi gittiği yerlerde gördüklerini, duyduklarını yalnız aktarmakla kalmamış, onlara kendi yorumlarını, düşüncelerini de katarak gezi yazısına yeni bir içerik kazandırmıştır. burada yazarın anlatım bakımından gösterdiği başarı uyguladığı yazma yönteminden kaynaklanmaktadır. anlatım belli bir zaman süresiyle sınırlı kalmaz, geçmişle gelecek, şimdiki zamanla geçmiş zaman iç içe bulunmaktadır. bu özellik anlatılan hikayelerden, söylencelerden dolayı yazarın zamanla istediği gibi oynaması sonucudur. evliya çelebi belli bir süre içinde, aynı zamanda geçen iki olayı, yerinde görmüş gibi anlatır, böylece zaman kavramını ortadan kaldırmış olur. seyahatname adlı eserde, evliya çelebinin gezdiği, gördüğü yerlerle ilgili izlenimler sergilenirken, başlı başına bir araştırma konusu olabilecek bilgiler, belgeler ortaya konmaktadır. bunlar arasında hikayeler, türküler, halk şiirleri, deyimler, masallar, maniler, ağız ayrılıkları, halk oyunları, giyim-kuşam, düğün, dernek, eğlenceler, inançlar, karşılıklı insan ilişkileri, komşuluk bağlantıları, toplumsal davranışlar, sanat ve zanaat varlıkları önemli bir yer tutmaktadır. evliya çelebi insanlarla ilgili bilgilerle birlikte, bölgenin evlerinden, cami, mescid, çeşme, manastır, han, saray, kilise, konak, hamam, kule, kale, sur, yol, havra gibi farklı yapılarından da söz etmektedir. bunların yapılış tarihlerini, onarımlarını, yapan kişiyi, yaptıran kişiyi, onaran kişiyi anlatır. yapının çevresinden, çevrenin havasından, suyundan söz eder. böylece konuya bir canlılık getirerek çevreyle bütünlük kazandırmış olur. seyahatnamenin bir diğer özelliği de değişik yöre insanlarının yaşam biçimlerine, davranışlarına, tarımla ilgili çalışmalarından, süs eşyalarına, çalgılarına kadar ayrıntılarıyla geniş yer ayırmasıdır. eserin bazı bölümlerinde, gezilen yörenin yönetiminden, eski ailelerinden, oyuncularından, önde gelen ünlü şahıslarından, şairlerinden, çeşitli kademelerdeki görevlilerinden ayrıntılı biçimde söz edilir. evliya çelebinin eseri dil bakımından da önem taşır. yazar, gezdiği yerlerde geçen olayları, onlarla ilgili gözlemlerini aktarırken kullanılan sözcüklerden de örnekler verir. bu örnekler, dil araştırmalarında, sözcüklerin kullanım ve yayılma alanını belirleme bakımından yararlı olmuştur. bazı yabancı sözcüklerin söyleniş biçimi halk ağzına göre olduğundan bir dilci için bu durum bir yöre ağzının oluşumunu anlamaya yarar.
-
xvıı. yy'da yaşamış ünlü türk seyyahtır, seyahatname'nin yazarıdır.
evliya çelebi'nin zekasını ve güzel konuşma becerisini keşfeden sultan ıv. murad, onu yanına alarak musahiplerinden biri yapmıştır.
zamanla, devlet işlerinde yaptığı çeşitli çalışmalarla kendisini kanıtlamış ve devlet erkânının takdirini toplamıştır.
xvıı. yüzyılda, devlet-i aliyye'nin imparatorluk toprakları içerisinde çeşitli yerlere atanan yahut geçici göreve giden devlet adamlarına refakat ederek, birçok farklı yer gezme fırsatı bulmuş, gezdiği yerlerdeki izlenimlerini ve anılarını kaleme almıştır. 50 yılı aşkın süre seyyahlık yapmıştır. maceracı ve meraklı bir kişiliğe sahip olduğunu, seyahatnamesinde yazdıklarından da anlayabilirsiniz.