yıllar geçtikce - şehirler, insanlar, medeniyetler, şiirler ve romanlar değiştikçe, karenina"nın görüntüsü ve karakterine değil, kaderine aşık olduğumu anlıyorum.
dünya roman tarihinin en lirik kurbanı.
geceye uzanan şu saatlerde düşünemeden edemiyorum: karenina tolstoy"un değil de, dostoyevski"nin kadını/karakteri olsaydı ne değişirdi? ama bu pek mümkün görünmüyor gibi; zira, dostoyevski"de kadın ve erkek - hiç farketmez - gururun getirisi aşağıllık duygusundan elde edilen zevkle hayatlarını sürdürürler; karenina ise gururu aşkı için tren raylarının üstüne bırakmıştır. o, ayyaş marmaledov"un kızı - kutsal fahişe ve anne sembolizesi - sonya olamaz - sonya"da aşk dinsel motiftir; anna"da ise aksine, aşk, öğrenilmiş çaresizlik sonucu ortaya çıkan katıksız, en ilkel ve sade duyguya dönüşmüştür. ama yine de dostoyevski"nin kadını olsaydı yine bir bedel öderdi; bedeli belki de ölümden de zor, ağır gelirdi ona, ama dostoyevski"de mutsuz son kavramı (bir roman hariç) olmadığı için, bedelinin cezası ona aşkı hediye olarak armağan ederdi. ama zaten tolstoy romanın giriş cümlesiyle her şeyi söylememiş miydi? roman tarihinin en güzel ölüsüsün anna. seni öldürmemek için dostoyevski olmak gerekirdi; ama tolstoy da hakikate yabancılaşamazdı.