platon’un gençlik dönemi eserlerinden biri. platon hocası sokrates’in fikirlerini, yaşam biçimini, ahlak felsefesini ortaya koymaya çalışıyor. bu noktada her zamanki tartışmayı hatırlamadan olmaz. platon kendi fikirlerini sokrates’e mi yontmuştur bilinmez. ama sokrates’i okuduğumuz diğer kaynakları da düşündüğümüzde tutarlı bir sokrates karakteri görürüz platon’da.

sokrates’in duruşması çok coşkulu başlıyor. sokrates dinamik bir konuşmacı olarak çıkıyor karşımıza. retor gibi süslü bir konuşma yapmaz elbette. hatta mahkeme öncesi etkileyici bir konuşma yapması için verilen öğütleri reddeder. konuşmasında davadaki suçlamalardan önce kötü ününden bahseder. adeta kendisini çok daha önce suçlamış olan kişilerle hesaplaşmayı da istemektedir. bu eski suçlamalar nedeniyle iyice olumsuz koşullanmıştır mahkeme. bu eski suçlamaları yapanlardan biri de yazar aristophanes’tir. bulutlar adlı komedisine gönderme yapar sokrates. konuşmasında kendi halinde, ortalama bir insan olduğunu vurgular. ama yaptığı konuşmanın ortalama olmadığının kendisi de bilincinde olması gerek.

sokrates bu açıklamalardan sonra suçlamanın nedenlerini tartışmaya başlıyor. dinsizlik, yeni tanrılar uydurmak ve gençleri baştan çıkarmak olarak üç maddelik bir suçlama var ortada. tanrıtanımazlığı konusunda yapılan suçlamaları kabul etmiyor sokrates. tanrıyı anlamak istemektedir. ksenophon’un kitabından çeşitli düşünürlerin kitaplarını okuduğunu öğreniyoruz. ama bunlar tatmin etmez. bilge kişilerle konuşmak gibi bir metot geliştirir. sokrates tanrıları reddetmez ama anlamak ister. sorgulayıcı konuşmaları tanrıtanımazlıkla aynı kefeye konmuş gibi görünüyor. kurban verdiğini, jüriden bazılarının onu gördüğünü de öne sürer. suçlamayı yazan meletos ile konuşur bu kısımda. sokrates meletos’tan açıklayıcı olmasını ister. meletos’a göre dinsizdir. sokrates ise meletos’un kendisini anaksagoras ile karıştırdığını düşünür. böyle yapmakla da yargıçları küçümsemiş olur. meletos’un tutarsızlıklarını açığa çıkarmak ister sokrates. atina devletine bağlılığını da dile getirir. yaptığı tanrıları anlamaktan başka bir şey değildir esasında.

bir diğer suçlama gençleri doğru yoldan saptırmak. meletos bu konuda da suçu öne sürmekten fazlasını yapmıyor. meletos’a göre yasalar doğru yolda olmayı sağlar. fakat sokrates yasalara bağlıdır. kişisel tutarlığı polisi de kapsar. atina sokrates’in sevdiği bir polistir. istese başka bir polise gidip yaşayabilir ama sokrates istemez. bu yüzden buranın yasalarını reddetmesi çok düşük bir ihtimal. gençleri tek bir kişinin baştan çıkarmasının inanılacak bir tarafı yoktur.

“gençleri yalnızca bir kişinin baştan çıkardığı, öbür kişilerin onları iyi yetiştirdiği, olgunlaştırdığı doğru olsaydı, bu onlar için gerçekten eşsiz bir mutluluk olurdu.”

sokrates suçlamaların mantığını anladıktan sonra çürütmeye girişiyor. ama suçlamalar kötü ününün bir sonucu. delil istedikçe verilmez. haliyle bu savunma da biçimsel olarak vardır. sokrates gölgelerle savaşmaya kalkmıştır çünkü. atina demosuna güvensizliği davayla pekiştirilmiştir. bu noktada platon’a dönmek gerek. hocasının ölümüyle demokrasiye düşman olmuştur gibi bir düşünce var. ama bu sokrates’in idamından daha gerilere giden bir nefret. nefretin nedeni sınıfsaldır, bir arkadaşın ölümü değil.
diyalogu ilk okuduğumda fark etmediğim bir noktayı fark ettim yeniden okuduğumda. platon ve sofistlerin çatışması bilindiktir. her diyalogunda kötü adam yapar neredeyse sofistleri. hocası sokrates de sofistleri onaylamaz. ama sofistlerden epey etkilendiğini düşündüm okurken. agorada insanlarla yaptığı konuşmaları öne sürer sokrates. bu konuşmaları yargıçlar da duymuştur ve hiçbirinde yasalara uymayan bir şey yoktur. sokrates bu konuşmaları herkesle yapar. yalnızca bir sınıftan insanlarla girmez tartışmaya. bu tartışmalarda sokratik yöntemle herkesin belli sonuçlara ulaşacağını söyler. bu sofistçe bir tavırdır. çünkü sofistler platon’dan farklı olarak herkesin eğitileceğini söylerler. sokrates de bu birikimden etkilenmiştir. parayla ders verme konusu dışında sofistlerle bağı biraz daha fazladır. daha ılımlıdır zaten platon’a göre.
kriton diyalogunda değinmek istediğim bir noktayı burada da belirtebilirim. sokrates cezalandırılacağını bilerek savunma yapar. yaşanmaya değer bir yaşamı olur böylece.