anadolu’dan göç eden bir site devleti olarak ortaya çıkan roma, etrüskler’in henüz klan örgütlenme aşamasındaki latinler’e oranla üst düzeyde olan toplumsal gelişkinlik seviyesi sayesinde hızlı bir şekilde büyümüştür. roma sitesi, savaşlar ile çevre kabile ve klan örgütlerini bünyesine katarak lateral bir büyüme sağlamıştır.

iki sınıflı bir toplum göze çarpar toprak sahibi olan patriciler ve mülksüz plebler. artan savaşlar, borçlanmak suretiyle teçhizatını particilerden tedarik eden plebleri zamanla köleleştirmektedir. yasama gücünü de elinde tutan particiler fethedilen toprakların kullanım haklarını düşük bir kira/kirasız olarak ele geçirmişlerdir. artan tarım, latifundium adı verilen tarımsal işletme birimi üzerinde yükselmiştir. patriciusların ellerinde temerküz eden ve gittikçe boyutları büyüyen latifundiumların işletilmesi için baş gösteren emek kıtlığı sorunu köleler sayesinde çözüm bulmaktadır. roma vatandaşlarının savaşlara katılma zorunluluğu, savaşlardaki teçhizatını tedarik etmekte güçlük çeken ve savaş süresince tarlasını işleyemeyen küçük ve orta çiftçinin yıkımına bunların giderek latifundiumları ellerinde tutan patricusların himayesine girmesini ya da toprağını terk ederek kentlere göç etmeye başlamasına neden olmuştur. roma tarımsal toprakları büyük tarımsal işletmeler olan latifundiumlar şeklinde particiler arasında bölüşülmüş, bu toprakların emek ihtiyacı ise savaşlarla elde edilen köleler vasıtasıyla giderilmiştir.

roma, lateral (toprak genişlemesi) büyüme eşliğinde toprak fetihleri ile büyüyen tarıma ve savaşlarla elde edilen köleye dayalı bir politika izleyerek büyümüştür. ne zamanki toprak genişlemesi durmuş, roma imparatorluğu çözülme sürecine girmiş artan barbar akınları buna cila olmuştur. lateral büyümeye dayalı gücün bu vasıf elden gidince yitirilmesi osmanlı imparatorluğunun fetihlerinin durması ile zayıflamaya başlaması birbirine benzemektedir.