Kimdir?
orhan veli kanık (d. 13 nisan 1914, istanbul - ö.14 kasım 1950, istanbul), daha çok orhan veli olarak bilinen türk şair. melih cevdet ve oktay rifat ile birlikte yenilikçi garip akımının kurucusu olan kanık, türk şiirindeki eski yapıyı temelinden değiştirmeyi amaçlayarak sokaktaki adamın söyleyişini şiir diline taşıdı. şair 36 yıllık yaşamına şiirlerinin yanı sıra hikâye, deneme, makale ve çeviri alanında birçok eser sığdırdı. yeni bir zevk ortaya çıkarabilmek için eski olan her şeyden uzak duran orhan veli, hece ve aruz ölçülerini kullanmayı reddetti. kafiyeyi ilkel; mecaz, teşbih, mübalağa gibi edebi sanatları gereksiz bulduğunu açıkladı. "geçmiş edebiyatların öğrettiği her şeyi, bütün geleneği atmak" amacıyla yola çıkan kanık'ın bu arzusu şiirinde kullanabileceği teknik olanakları azaltsa da şair, ele aldığı konular, bahsettiği kişiler ve kullandığı sözcüklerle kendine yeni alanlar oluşturdu. yalın bir anlatımı benimseyerek şiir dilini konuşma diline yaklaştırdı. 1941 yılında, arkadaşlarıyla birlikte çıkardıkları garip adlı şiir kitabında bu fikirlerinin örnekleri olan şiirleri yayınlandı ve garip akımının doğmasına sebep oldu. bu akım özellikle 1940-1950 yılları arasında cumhuriyet dönemi şiirinde büyük etki bıraktı. garip şiiri hem yıkıcı hem de yapıcı özelliği ile türk şiirinde bir mihenk taşı kabul edilir. kanık, şiire getirdiği bu yenilikler yüzünden önceleri büyük ölçüde yadırgandı, çok sert eleştiriler aldı ve küçümsendi. geleneklerin dışına çıkan eserleri, önce şaşkınlık ve yadırgama, daha sonra eğlenme ve aşağılamayla karşılansa da hep ilgi uyandırdı. bu ilgi ise kısa zamanda şaire duyulan anlayış, sevgi ve hayranlığın artmasına yol açtı. sait faik abasıyanık da orhan veli'nin bu yönüne dikkat çekerek onu "üzerinde en çok durulmuş, zaman zaman alaya alınmış, zaman zaman kendini kabul ettirmiş, tekrar inkâr, tekrar kabul edilmiş; zamanında hem iyi hem kötü şöhrete ermiş bir şair" olarak tanımladı. her ne kadar garip döneminde yazdığı şiirleriyle öne çıksa da orhan veli "tek tür" şiirler yazmaktan kaçınmıştı. durmadan arayan, kendini yenileyen, kısa yaşamı boyunca uzun bir şiir serüveni yaşayan kanık'ın edebiyat hayatı farklı aşamalardan oluşmaktadır. oktay rifat bu durumu "orhan fransız şairlerinin birkaç nesillik şiir macerasını kısacık ömründe yaşadı. türk şiiri onun kalemi sayesinde avrupa şiiriyle atbaşı geldi." ve "birkaç neslin belki arka arkaya başarabileceği bir değişmeyi o birkaç yılın içinde tamamladı." sözleriyle açıkladı.
-
türk edebiyatında adı "birinci yeni" olarak da geçen "garip akımı"nın kurucularından olan şair ve yazardır.
fakültede üçüncü sınıftayken aldığım seçmeli bir ders vardı,"türk tiyatrosu tarihi" diye. dünya görüşüne katılmasam da fazlasıyla birikimli, alanına çok hakim,amiyane tabirle çok daşaklı bir profesör giriyordu dersimize. bir gün konu döndü dolaştı, şiire geldi. öğrenciler söylemeye başladılar sevdikleri şairleri, akımları, falan feshane derken orhan veli ve garip akımının bahsi geçti. hoca durdu,belli belirsiz güldü ve muhtemelen zülfiyarinize dokanacak ve benim hala (bu konuyla alakalı) düşünmeme sebep şu fikrini söyledi : " 'garip' ,orhan veli'nin türk şiirine attığı bir kazıktır."
şimdi her şairin daha iyi ve daha kötü şiirleri var muhakkak. fakat veli'nin şu şiirini okuyunca bu fikre ister istemez katılıyor, :
ağaca bir taş attım
düşmedi taşım
düşmedi taşım
taşımı ağaç yedi
taşımı isterim
taşımı isterim
şu mısralarını okuyunca da fikrimden cayıyorum:
ne hoş, ey güzel tanrım, ne hoş
mavilerde sefer etmek
bir sahilden çözülüp gitmek
düşünceler gibi başıboş
açsam rüzgara yelkenimi
dolaşsam ben de deniz deniz
ve bir sabah vakti, kimsesiz
bir limanda bulsam kendimi
ne zaman orhan veli'nin adı, mevzusu geçse bir yerde, hâlâ düşünürüm. garip...