birebir turkce'ye cevirir isek "kaya yagi" demektir, ve hakikaten dogrudur, kayalardan cikar. (petra = kaya + oleum/oil=yag).

kaynagi hakkinda iki ana kuram vardir; organik ve inorganik.

1) organik kurami hepimiz biliyoruz, bundan milyonlarca yil once denizleri istila eden tek hucreli, az hucreli, kabuklu canlilarin deniz dibi katmanlari altinda hapsolup, organik kisimlarinin zaman, basinc ve sicaklik altinda parcalanmasi ve sonra gozenekli kayaclarda (kum tasi, shale/seyl, vs) birikmesi ile olusur. bugun kirectasi dedigimiz insaat malzemesi iste bu zavalli minnak canlilarin kabuklaridir. (dolomit de aynen, kalsiyum bilesenidir ve kirectasinin baskalasmasi ile olusur).

2) inorganik kuram daha az dile getirilir, cogu kimse bilmez bile hatta, ama su an icin reddedebilecek bilgiye sahip degiliz. bu kurama gore petrol dogal, inorganik surecler sonucunda olusmustur, ve uzaydaki devasa metan bulutlari, jupiter'in bilmem ne uydusundaki ethan, propan vs gibi organik molekuller bunun kanitidir. dunya okyanuslarinin da tabani metan bazli kristallerle doludur (condansate diyorlar), ve japonya misal enerjisini kismen buradan saglayabilmek icin ciddi girisimlerde bulunmaktadir. iste bu methan misal inorganik olarak gayet olusabilir. eger tek karbonlu bu en basit hidrokarbonu (metan, yani bildigin dogalgaz) daha uzun zincirli akrabalarina (etan, propan, butan, oktan, vs ) donusturebilecek fiziksel bir mekanizma (polimerlesme) vuku bulmakta ise eger petrol de gayet inorganik olarak olusabilir. biz bunu laboratuvarda yapiyoruz zaten.

bu iki kuramin en buyuk farki, dunyada kalan petrolun omru tartismasinda ortaya cikar. organik kurama gore, rezervler sinirlidir (dogal olarak) ve tez zamanda petrole alternatif bulmamiz gerekir. diger teoriye gore ise sikintiya hic mahal yoktur, dunya bize sonsuza dek petrol uretmeye devem edecektir.

gerci bugunlerde her iki kuram da ayni kapiya cikiyormus gibi gorunuyor. daha 20-30 sene once petrol bitti diye panikliyor iken bugun petrol fazlasi icinde yuzuyoruz.

iste bu petrol insanlarin binlerce yildir asina oldugu bi sey. arada yuzeye katran olarak, dogalgaz olarak, parafin olarak sizdigi gorulur. insanlar eskiden beri petrolu kayiklarini su sizdirmaz yapmak icin, yagmura karsi dayankli ev yapmak icin, yool yapmak icin (asfalt), gizemli silahlar uretmek (yunan atesi) icin, hatta hic sonmeyecek gibi duran dogalgaz ateslerine tapmak icin kullanmislar yillar boyunca. ama en cok da ilac olarak kullanmislar. vaselin misal, bildigin petrol urunu.

ama olayin ciddi olarak buyumesi 1850lere, amerika'daki merakli bi girisimcinin cabalarina dayanir. yani ortalikta daha arabalar, icten yanmali motorlar filan yokken... george bissell adli bu arkadas, yuzeye kendiliginden cikan petrol sizintilarinin kerosen uretmek amaciyla kullanilabilecegini ongormustur.

kerosen o zaman aydinlatmada kullaniliyor. ampul yok tabi, hatta edison bile yeni dogmus daha. kerosenin tek iyi alternafi de balina yagi o zaman. zavalli kac bin balina telef ediliyor bu ugurda, bissell olmasa muhtemelen soylari tukenecekti. iste petrolden kerosen uretilebilecegini kesfeden bissel bu ugurda sondaj gibi, aritma gibi bugunku petrol sektorunun temel tasi olan sureclerin ilk adimlarini atmistir. petrolun babasidir.

daha sonrasi malum, bu kerosen isi iyi para yapmaya baslayinca herkes petrol aramaya baslar, colonel drake ilk petrol kesfini yapar pennsylvanya'da, rockefeller standard oil'i kurup tum dunyayi yarim asir hakimiyetine alir, bu sirada araba icat edilir, birinci dunya savasi cikar, petrol iyice vazgecilmez hale gelir.

ikinci buyuk petrol kesfi baku'de yapilir. alfred nobel'in abisi ludvig nobel'in tanker, boru hatti vs gibi icatlari sektoru degistirir, hatta stalin'in de isci olarak calistigi, ilk isci eylemelerine kalkistigi baku-tiflis boru hattinin isletmecisidir branobel (nobel bros ;)). sonra endonezya gelir 3, buyuk kesif, royal dutch girer isin icine, marcus samuel'in shell gemicilik sirketi royal dutch'in endonezya petrolu ile ortak olur. amerika'da standard oil parcalanir, exxon, mobil, chevron, conoco, amoco gibi yavrucuklari ortaliga dagiilir, ingilizler ve mr 5 percent gulbenkian iran'da ve irakta "turkish petrol company" ayagina mali goturur, ikinci dunya savasi cikar, bu sirada arabistan'da ilk kesifler yapilmaya baslanir, venezuela'da devlet amerikalilarin somurup durdugu petrole el koymaya baslar, ulusal petrol sirketi olusur, ve bugunku cetrefilli duzenin tum figurleri yavas yavas belirginlesir.

daha cok yazarim de durayim simdilik burada.