sanırım bu deney birşeyi neden yaptığımızı bilmeden ısrarla yapmamıza atıfta bulunuyor. tabiki farklı anlamlar çıkarılabilir lakin benim nacizane fikrim bu. deneye geçelim.

bir kafese 5 maymun koyulur. ortaya bir merdiven ve tepesine de iple bağlı bir salkım muz asılır. bir maymun merdivene çıkıp muza ulaşmak istediğinde dışarıdan altta kalan4 maymuna soğuk su sıkılır. her maymun aynı denemeye girişir tabi. maymunlar buz gibi soğuk su ile ıslatılır. bütün maymunlar bu denemeler sonunda ıslanmayı tecrübe etmiş olurlar. bir süre sonra muzlara hareketlenen maymun diğerleri tarafından engellenmeye başlanır.

suyu kapatıp maymunlardan biri dışarı alınıp yerine yeni bir maymun koyulur. yeni maymunun ilk yaptığı iş muzlara ulaşmak için merivene tırmanmak olur. fakat diğer dört maymun buna izin vermez ve yeni maymunu döverler.

daha sonra ıslanmış maymunlardan biri daha kafesten alınır ve yerine yeni bir maymun koyulur. ve merdivene ilk yaptığı atakta dayak yer. bu ikinci yeni maymunu en şiddetli döven ilk yeni maymundur.

islak maymunlardan üçüncüsü de değiştirilir. üçüncü yeni gelen maymunda ilk atağında cezalandırılır. ilk gelen iki maymunun yeni geleni niye dövdükleri konusunda bir fikirleri yoktur ama en şiddetli onlar dövmektedir.

son olarak da kafesteki ıslanan son maymun olan dördüncü ve beşinci de değiştirilir. tepelerinde bir salkım muz asılı olduğu halde artık hiçbir maymun merdivene yaklaşıp muzları almak için hamle yapamamaktadır.

neden almadıkları konusun da hiçbirinin fikri yoktur. ama hiçbiri muzlara yeltenmez.

insanlarda böyledir aslında çoğu şeyi neden yaptıklarını bilmezler. toplum böyle yapıyordur çünkü. toplum yapıyorsa doğru olmalıdır değil mi.