ardipithecus fosilleri bulunana kadar iki ayak üzerinde yürüyen ilk insansıların australopithecuslar (meşhur lucy ve kavimi) olduğu düşünülüyordu. fakat bilim her yeni bir buluşla kendini güncellemekteydi. "altın adım" ödülü lucy'nin elinden alınıp ardi'ye verilmişti. ödülü elinden alınan lucy bir şekilde yine ön plana çıkmalıydı. peki bu uğurda ne yapabilirdi ki? bir filmde scarlett johansson ile parmak uçlarını birleştirse?

insansı canlılarda alet kullanımı el anatomisinin verdiği bir avantajdır. 1 dakikalığına baş parmağınızın da işaret parmağının yanında diğer parmaklarla aynı hizada olduğunu düşünün. elinizin anatomisine uygun tasarlanan, ergonomik, hemen hemen çoğu aleti kullanamayacağınızı hayal etmişsinizdir. ağaçta yaşamaya uyumlu primatlarda avuç içinin daha uzun olması daha kalın ağaç dallarını da kavrama yetisi verirken, bizlerde daha dar ve kısa avuç içiyle baş parmak diğer 4 parmağın tam karşısında ve hepsiyle ayrı ayrı aynı seviyede pozisyon alabilme özelliği kazanmış, deyim yerindeyse özgürlüğünü ilan etmiş ve bize de muazzam bir el becerisi kazandırmıştır. yoksa o akıllı telefonlarımızı sürekli elimizden düşürürdük, tabi icat edebilseydik. kuzey gibi telefon tutuşu da işte insanın hep ileriye gitmektense bazen geri gitmeyi tercih ettiğinin küçük bir göstergesidir :)

insan evriminde alet kullanımının 2.6 milyon yıl önce başladığı düşünülüyordu. tanzanya olduvai gorge bölgesinde keşfedilen taştan aletler, bunların 2.6-1.7 milyon yılları arasında kullanıldığını işaret ediyordu. bu taş alet endüstrisine oldowan, kullanılan aletlere de mode 1 adı verilmiştir. bu aletleri "yetenekli insansı" adı verilen homo habilislerin kullandığından emin olmakla beraber, ilk olarak australopithecus garhilerin kullandığı düşünülmektedir. a. garhi türü 2.6-2.5 milyon yılları arasında o bölgede yaşamıştı. homo habilis beyin hacmi, el ayak yapısı ve becerisi ile "homo" ünvanıyla adlandırılan ilk insansı ata olmayı hak ediyordu. peki beceri konusunda ödülü gerçekten hak ediyorlar mıydı?

daha sonra kenya'da lomekwi 3 adlı arkeolojik bölgede yapılan kazılarda taştan aletler bulunmuştu. bu normal bir şeydi. fakat aletlerin 3.3 milyon yıl önce yapıldığının tespiti? işte bu noktada her şey alt üst olmuştu. insansılar sanılandan 700 bin yıl önce alet kullanmaya başlamışlardı. veriler bu aletleri yapanların o dönem o bölgede yaşayan australopithecus afarensisleri işaret ediyordu, yani lucy ve türünü. homo habilisler kadar becerikli olmasalar da, kullanılan teknik daha ilkel ve farklı olsa da ilk alet yapanlar onlardı. eğer alet kullanımı ile ilgili çok daha eski bir veriye ulaşılırsa ben de lucy'nin ilk konuşan insansı olduğunu iddia edeceğim ama ispatlayamam :)

bu sırada çin shangchen bölgesinde de enteresan şeyler olmaktaydı. bazı bilim insanları manyetostratigrafik tarihleme (volkanik lavlar soğumaya başlayıp kayaçları oluştururken o dönemki yer manyetik alanı yönünde mıknatıslanma - ısıl kalıntı mıknatıslanma- kazanırlar. bu sahip oldukları demir iyonu içeren mineraller sayesinde olur. yani her kayaç oluştuğu tarihin manyetik alan bilgisini içerir ve paleomanyetik bilgiyi milyonlarca yıl korur. manyetik alan yönü belli aralıklarla, dünyanın her yerinde aynı zamanda ve yönde değişir. incelenen kayacın manyetik alan bilgisi ile günümüz manyetik alan bilgisi kıyaslanarak kayacın yaklaşık yaşı da tespit edilir) ile 2.12 milyon yıllık taş aletler keşfettiklerini söylemekteydiler. "manyetik alan değişimi üzerine de kurgu bir yazı yazabilirim, tüm elektronik aletlerin birden bozulduğu bir apokalipse olabilir mi? :)"

çin'de 2.12 milyon yıllık taş alet bulunmuşsa ne olmuş ki? gerçi söz konusu çinliler olunca artık inandırıcılık bakımından iki defa düşünüyorum. zaten 3.3 milyon yıllık aletler bulunmuştu, gayet doğal. hayır değil. durum çok karışık. öncelikle homo erectusların yaklaşık 2 milyon yıl önce homo habilislerden evrildiği düşünülüyor. peki homo habilisler 1.65 milyon yıl öncesine kadar varlıklarını nasıl sürdürdüler? yani bir grup homo erectusa evrilirken diğer grup neden olduğu gibi kaldı?

afrika dışında bulunan en eski insansı fosil gürcistan dmanisi'de bulunan 1.8 milyon yıllık homo georgicustur. eğer homo erectusların yaklaşık 1.9 milyon yıl önce afrika'yı terk ettikleri düşünülürse dmanisi'de 1.8 milyon yıllık fosiller ve oldowan teknolojisi taş aletler bulunması normal karşılanabilir. peki dmanisi insansısının beyin hacminin homo erectustan daha küçük olduğunu söylersem? bacak yapısının homo erectusla uyumlu olsa da, omuz yapısının çok daha eski insansı australopithecuslarla uyumlu olduğunu eklesem? peki shangchen'de 2.1 milyon yıl önce o aletleri kim yapmıştı? dilin gelişimi ve insan evrimine etkisi derken kendimi açmazlarda buldum.

muhtemelen homo erectuslardan çok önce ilk homo habilisler afrika'yı terk etmişti. dmanisi'de kalan ve o coğrafyaya uyum sağlayan homo habilisler varlıklarını homo georgicus olarak devam ettirmişlerdir. zaten küçük kafatası yapıları da bununla örtüşmektedir. homo habilisler oradan çin'e ve doğu asya'ya yayılmışlardır. çin'de 2.1 milyon yıl önce alet bırakmaları da bu varsayımla uyumludur. asya kıtasında evrimlerini homo erectus olarak devam ettirmişler, java adası'nda 1.6 milyon yıl önce java insanı denen homo erectus erectus fosilini bırakmışlardır.

homo erectus'a evrilen homo habilisler tersine göçle sanki gurbetçi gibi ana vatan afrika'ya geri dönmüşler ve kuzenlerinin hala habilis kalmasını derin üzüntü ve kederle karşılamışlardır. halbuki erectuslar uzun göç yollarında farklı iklim koşulları ile mücadele ederek dayanıklıklarını arttırmış, yeni keşiflerle ve maceralarla kendilerini sosyal olarak daha çok geliştirmiş, avcılık yetenekleri artarak daha çeşitli besinlerle tanışmış ve çok daha büyük beyinle homo erectus ergaster olarak geri dönmüşlerdi. afrika'da 1.65 milyon yıllık homo habilis fosili ve 1.9 milyon yıllık homo erectus ergaster fosili bulunması da bu varsayım sayesinde açıklanabilmektedir.

erasmus eğitimini asya'da alan erectuslar kısa süre sonra oldowan teknolojisini kapatıp, yaklaşık 1.76 milyon yıl önce acheulean taş alet sanayisine geçip, mode 2 alet üretimine geçmişlerdir. habilisler de teknolojik gelişimlerin gerisinde kalan her toplum gibi tarihin tozlu sayfalarına kazınmıştır. tüm bunlar iki ayak üzerine dinelme ve bir baş parmak evrimi sayesinde gerçekleşmiştir, saygılar...