sınıf bilincinin yeterince gelişmediği az gelişmiş toplumlarda halkın gözünde prim yapan ideoloji. 19. yüzyılın başlarından itibaren özellikle ulus devletlerin oluştuğu dönemde ilerici bir misyonu olduğu inkar edilemez. ancak bu çağda artık işlevsizdir. eşitlik ve demokrasi taleplerinin önünde bir engeldir. kötü kılavuzdur. ve kılavuzu "kötü" olanın başı beladan kurtulmaz.