herseyi bilimsel temele oturtma hastaligimin bir yan etkisi olarak "niye asik oluyoruz", "nasil oluyoruz", "asik oldugumuz kisileri aslinda farkinda olmadan seciyor muyuz yoksa cidden 'gonul bu ota da konar boka da' lafi dogru mu" gibi sorulari arastirdim ve bilimsel calismalara dayandirmaya calistim. olur da bir gun birisi sorarsa verecek cevabiniz iste burada. hazirsaniz basliyoruz.

simdi oncelikle ask ve karsi cinse ilgi (attraction) garip bir sey. hala anlamadigimiz bircok sey var, tabi bunun yaninda askin kendine/kisiye ozgu bircok ozelliginin olmasi da bir etken (bireysel davranislarin farkliyken ciftlerin davranislarinin farkli olmasi gibi).

iste tam da bu yuzden hala arastirmalar devam ediyor. mesela temel bir soru, "neden hala es secimi (mating) var". madem evrimsel olarak hayatta kalmaya ve uremeye programlandiysak niye her elimize gecirdigimizle ciftlesmiyoruz, niye "seciyoruz".

zibil gibi arastiriyoruz, ama hala ortada kesin bir sonuc yok. hala diyemiyoruz ki "su yuzden es seciyoruz, bu yuzden asik oluyoruz, asik olunca bunlar bunlar degisiyor, su sistemler acilip bunlar kapaniyor vs". yok boyle birsey.

neden boyle peki? psikoloji fizyolojiden daha farkli oldugu icin biraz (bu yuzden neuro calisanlara hep imrenmisimdir), yani turkcesiyle insanin vucudunu, elle tutulur gozle gorulur seylerini bir kaliba sokabilirsiniz, genelleyebilirsiniz, "bu boyledir" diyebilirsiniz ama kafasinin icine bunu yapamazsiniz. beynin isleyisi cok farkli, hala biz insanoglu icin cok gizemli bir organ (en azindan benim icin. sekline falan bakip vay anasini demisligim bile var). ayrica kulturel farkliliklar da bu durumu tetikliyor. ornek icin (bkz: turuncu sac) . uzak bir ornek gibi gorunebilir, yardimci olayim. dogal sinirlar (daglar, okyanuslar vs) veya devletlerarasi sinirlar kulturleri birbirlerinden uzak tutan ayraclar. hal boyle olunca bir topluluk hep ayni genleri tasiyor, hepsi birbirine benziyor, farkli olan istek uyandiriyor ya da korkutuyor.

tarihte bu konuyla ilgili ornekler yeterince var. ornegin zencilerin sevilmemesi, kolelestirilmesi vs aslinda zenci insanlarin insan-maymun arasi bir tur olduguna inanildigindan dolayiymis. "bunlar evrimini tamamlamamis. bunlar aslinda hayvan gibi bisey. alin bunlari kole yapin, tarla sursunler, cocuk baksinlar, yemek yapsinlar, yuk tasisinlar vs" diye biz beyazlar, sirf onlari farkli gordugumuz icin kolelestirmisiz. ya da japonlarin/cinlilerin/korelilerin vs. animelerinde karakterleri kocaman gozlu cizmelerinin sebepleri butun bir kitanin cekik gozlu olmasiymis.

konuya donelim. zibil gibi calisma yapilmis bu konuda dedim, ama hicbir calisma tek basina askin kesin sinirlarini cizecek olcude guvenilir degil. daha dogrusu soyle diyeyim, asla tek bir calismaya guvenmeyin, mutlaka birden fazla kaynaginiz olsun. bu yuzden asagidaki maddeleri mumkun oldugunca birden fazla kaynaga dayandirmaya calistim. ayrica soyle birsey de var, olasiliklar sonsuz. mesela genclerin birbirlerine duydugu ask ile bir genc bir yasli bireyin duyduklari ask farkli. escinsellerinki farkli. kadinlarinki erkeklerden, erkeklerinki kadinlardan farkli. cok uzatmadan konuya giriyorum.

* insanlar genellikle hoslandiklari kisilere asik olurlar. ortak degerler, yasanmis hikayeler, karsinizdakinin cekiciligi ve yas cok buyuk etki yaratabilir secim uzerinde. bu da demek oluyor ki "en buyuk asklar nefretle baslar" sozunu yalanliyor bilim :) [1] [2] [3]

* eger birinin size asik olmasini istiyorsaniz, karsit cins ebeveyni gibi gorunmek faydali olabilir. yani etkilemek istediginiz kizin babasina, ya da erkegin annesine benzemeniz isinizi kolaylastirabilir. yas, goz ve sac rengi en onemli etkenler. genc ebeveynlerin cocuklari, genc partnerler arama egiliminde oluyorlar. [4]

* kokunun cazibe uzerinde rol oynadigina dair kanitlar var. hamilelige uygun donemdeki kadinlar (ovulating woman) mesela daha fazla testosteron salgilayan erkeklerin kokularini tercih edebilirler. erkekler de tabi bu konuda bos degil. menstrual dongusundeki kadinlarin kokulari erkeklere daha cazip geliyormus. [5] [6] [7]

* eger dominant ve "acik" bir profil sergilerseniz bu durum sizi daha az icine kapanik gosterecek (dominance ve openness). daha davetkar ve daha cekici gorunmenizi saglayacaktir. [8]

* boy da onemli bir rol oynar cekicilik uzerinde -ozellikle erkeklerde-. hatta hem uzun hem kisa sureli iliskilerde boyun onemi var. [9] [10]

* heyecan verici ya da korkutucu aktiviteleri beraber yapmak sizi aninda cekici yapacak en guzel iki yoldur. belki de kahve icmeye degil de parasutle atlamaya gitmelisiniz. [11]

* eger siz ve asik oldugunuz kisi (ama hani siradan bi asik oldugunuz kisi degil. crush olmalisiniz) birbirinize yakinsaniz genellikle mutlu sonla biter. yakinsaniz derken bu ayni yerde oturuyor olabilirsiniz, ayni yerde calisiyor olabilirsiniz, surekli gorusuyor olabilirsiniz vs. bunun sebebi de her gecen gun daha fazla birbirinizi tanimaniz, daha guclu bir bag kurmanizmis. tabi bu calismayi yurtta kalan universitelilerle yapmislar, en azindan onlar icin boyle. [12]

* gulmek (smile olan) cekici gorunmek icin yine cok guzel bir yontem. cogu insan, pozitif gorunen insanlara kaptirmis gonlunu. somurtkanlari kimse sevmez zaten. [13]

* birine asik olmak/birini asik etmenin en iyi yolu onu tanimak. bir arastirmada ciftler halinde bulunan insanlara 45 dakika verilip 36 soru hakki taninmis birbirlerine sormalari icin. sonuclara gore insanlar neredeyse herkesle yakin arkadaslik kurabilir sekilde cikmis (tabi eger denerlerse) [14]

bonus. iste o 36 soru https://www.nytimes.com/2015/01/11/fashion/no-37-big-wedding-or-small.html?_r=0

kaynak
1. berscheid, ellen, et al. "physical attractiveness and dating choice: a test of the matching hypothesis." journal of experimental social psychology 7.2 (1971): 173-189.
2. luo, shanhong, and eva c. klohnen. "assortative mating and marital quality in newlyweds: a couple-centered approach." journal of personality and social psychology 88.2 (2005): 304.
3. gonzaga, gian c., belinda campos, and thomas bradbury. "similarity, convergence, and relationship satisfaction in dating and married couples." journal of personality and social psychology 93.1 (2007): 34.
4. little, a. c., et al. "investigating an imprinting-like phenomenon in humans: partners and opposite-sex parents have similar hair and eye colour." evolution and human behavior 24.1 (2003): 43-51.
5. gangestad, steven w., and randy thornhill. "menstrual cycle variation in women's preferences for the scent of symmetrical men." proceedings of the royal society of london b: biological sciences 265.1399 (1998): 927-933.
6. miller, saul l., and jon k. maner. "scent of a woman menâ??s testosterone responses to olfactory ovulation cues." psychological science (2009).
7. haselton, martie g., and kelly gildersleeve. "can men detect ovulation?." current directions in psychological science 20.2 (2011): 87-92.
8. vacharkulksemsuk, tanya, et al. "dominant, open nonverbal displays are attractive at zero-acquaintance." proceedings of the national academy of sciences 113.15 (2016): 4009-4014.
9. kurzban, robert, and jason weeden. "hurrydate: mate preferences in action." evolution and human behavior 26.3 (2005): 227-244.
10. dixson, alan f., et al. "masculine somatotype and hirsuteness as determinants of sexual attractiveness to women." archives of sexual behavior 32.1 (2003): 29-39.
11. dutton, donald g., and arthur p. aron. "some evidence for heightened sexual attraction under conditions of high anxiety." journal of personality and social psychology 30.4 (1974): 510.
12. newcomb, theodore m. "the prediction of interpersonal attraction." american psychologist 11.11 (1956): 575.
13. golle, jessika, fred w. mast, and janek s. lobmaier. "something to smile about: the interrelationship between attractiveness and emotional expression." cognition & emotion 28.2 (2014): 298-310.
14. aron, arthur, et al. "the experimental generation of interpersonal closeness: a procedure and some preliminary findings." personality and social psychology bulletin 23.4 (1997): 363-377.